Erdi Aroa.

Erromatar inperioaren gainbehera eta tribu germaniarrak.

Period: 350 to 788

Erromatar inperioaren gainbera eta tribu germaniarrak.

Ostrogodoak.

370

370an hunoen inbasioaren ondotik sortutako godoen adarra ziren.Itsaso Beltzaren inguruko lurraldeetan erreinu handia sortu zuten.375etik 453era ostrogodoak hunoen menpean zeuden.474an Teodoriko Handia haien errege bihurtu zen.Honek,Bizantzioko enperadorearekin guda eta tregoa asko izan zituen.Teodoriko hil zenean,hain zen bortitza egoera non 535an bizantziar enperadorea bere jenerala bidali zuen Italiako ostrogodoen kontra.Azkenean,bere izaera galdu zuten,beste tribu germaniarrek bereganatuta.

Bizantziar gaingora.

395

Teodosiok,azken erromatar enperadore handiak,inperioa bitan banatu zuen,mendebaldekoa eta ekialdekoa,eta zati bat eman zion bere seme bakoitzari.Arkadio izan zen ekialdeko lehen enperadorea.395. urtean,haren agintaldian bisigodoek inbaditu zuten inperioa.Erlijio gatazkek ez zuten amairik izan lehen urte horietan,ezta Teodosio II.a eta Martziano enperadoreen garaietan ere.476. urtean,Mendebaldeko Inperioa, erabat hautsirik, godoen eskuetan geratu zen,eta Zenon I.a zen Ekialdeko Inperioan nagusi.

Bizantziar inperioa.

Period: 395 to 1453

Bizantziar inperioa.

Erromatar inperioaren gainbehera.

476

III. mendearen aurretik,erromatar inperioan arazoak gertatzen hasi zen.Eta V. mendean desagertu zen.Gainbera hau herri barbaroen inbasioengatik gertatu zen.Krisiaren barne faktoarek demografikoak,ekonomikoak,militarrak,politikoak eta ideolgikoak ziren;kanpo faktorea iparraldeko herri barbaroen presioa zen.VI. mendearen bukaeran bisigodoen aurkako lehenengo gerra izan zen eta V. mendearen hasieran bigarren gerra izan zen.V. mendean Julio Nepoterri eta Romulo Augustulori tronuak kendu zitzaien.

Frankoak Europan.

481

Txilderiko I.a Tournai inguruan bizi ziren frankoen erregea zen.Txilderikoren semea,herri guztiak bere menpean jarri eta hegoalderantz gidatu zituen frankoak.486. urtean jeneral erromatar baten lurraldea konkistatu zuten.Geroago,bisigodoak Galiako hegoaldetik uxatu zituzten eta 507an,Galia osora hedatu ziren hiru lekutara izan ezik.Frankoak hedatzen eta hedatzen joan ziren,baina 751. urtean karolingiarrak agertu ziren.Hasieran,denak elkarrekin zeuden;baina geroago,inperioa hirutan banatu zen.

Barbaroen bizimodua.

500

Barbaroak herri nomadetan bizi izan ziren,hirietan izan ezik,tributan bizi ziren.Txanponik ez zeukatenik,trukea erabiltzen zuten.Janaria izateko,nekazaritza eta abeltzaintza ibiltaria egiten zuten;horretaz gain,ehiza praktikatzen zuten.Bere miltologia,mitologia nordikoa,politeista zen;hau da,jainko-jainkosa bat baino gehiagontzat sinezten zuten.Haien tribuak hauek ziren:sueboak,bandaloak,alanoak,bisigodoak,ostrogodoak,angloak,saxoiak,frankoak eta hunoak;tribu hauek bizimodu gerraria zuten.

Bisigodoak Europan.

507

Bisigodoak,Bartzelona menperatu eta gero,Frantzian kokatu ziren.507. urtean Iberiar penintsulara joan eta han geratu ziren.Urte batzuk pasa eta gero,569an Hispaniara bateratu ziren.20 urte geroago bere erlijioa betratu zuten.Haien gizarte hiru klasetan banatuta:zegoen:askeak,pribilegiatuetan eta ez prilegiatuetan banatuta;esklabuak eta buzelarioak.Kultura elizaren mende zegoen eta hizkuntza latina zen.Arkitektura erlijiosoa zen eta eskultura oso dekoratua zen.771an haien gainbera izan zen.

Bizantziar gainbehera 1.

532

532an erlijio krisiek bizi-bizirik zirauten eta gatazka sozialek garrantzi handia izan zuten.Justino II.aren erreinaldia eta gero,lonbardiarrek Italiako alde bat hartu zuten,eta Leovigildok Hispaniako hiri batzuk konkistatu zituen.Haren ondorengoek arabiarrek mozturiko inperioa jaso zuten,leku asko galtzean geratu zen inperio zatia.Erlijioz banatuta zeudenez erlijio krisi bat sortu zen.695. eta 705. urteen bitartean,Justiniano II.a agintetik kendu,eta Iparraldeko Afrikako probintzia galdu zuen.

Islama.

Period: 570 to 1490

Islamiar legeak eta zutabeak.

622

Islama Arabiar penintsulan Mahoma profeta sortu zuen,622 k.o urtean,Mekan. Islamaren liburu sakratua Korana da,bere profeta Mahoma da eta haren kristaua Ala da.
Monoteismoa eta erlijio praktika zorrotz batzuk ditu oinarri. Jarraitzaileei edo fededunei musulman deritzo.Korana da haien liburu sakratua eta musulmanen sinesmenaren arabera,Jainkoak Mahomari egindako adierazpena biltzen du.Islamaren sutabeak dira:fede-aitorpena,otoitza,limosna,arahualdia,erromesaldia.Islamaren legeak alaren adierazi.

Meka eta Granadako Alambra.

622

MEKA:
Meka musualmanen leku sakratu handiena da,Mahoma profeta Mekan jaio zelako.
Granadako alhambra:
Alhambra[1] hiri palatinatu andalustarra da, Granadan (Espainia) dagoena. Etimologikoki Alhambra-k arabieraz "Al Hamra" eta "Qal'at al-hamra" (Gotorleku gorria) esalditik eratorria, Alhambraren harresi gorrixkak eman zioten izena.

Islamiar gizartea eta hiri santuak.

622

Islamak ez du onesten apaiz klaserik, baina erlijio eta lege arduradunek ahalmen handia dute, beste erlijioetakoen antzera. Ez dago bereizkuntza garbirik lege zibilen eta erlijiozkoen artean.Sunismoa eta xiismoa dira islamaren bi adar nagusiak. Kaliferriaren ondorengotasunari buruzko tirabiretatik dator zatiketa, musulman aroaren lehen mendetik. Hiri santuena Meka da; han dago 'Kaaba' sakratua eta haraxe egiten da 'hajj' erromesaldia. Bigarrena Medina da, hauek biak Saudi arabian daude.

Islamaren hedapena 1.

632

Kufa hirian otoitzen ari zen Ali hil zutenean, Muawiya I.ak boterea bereganatu, Omeiatar leinua sortu eta hiriburua Damaskon ezarri zuen. Aliren jarraitzaileak, azkenean, xii bilakatu ziren. Omeiarren urrezko aroa Abd al-Malik (685-705) kalifaren agintaldiarekin etorri zen.

Inperio Karolingioarem konkistak

679

Pepin Herstalgoa Neustria kontrolpean izanda, kanpoko kanpainak burutu zituen sehaskan zegoen inperio hau ez desegitearren. Karlos Martel semeak neustriarren matxinadei eutsi zien eta frisiarrak, alamanak, burgundiarrak eta proventzarrak garaitu zituzten. Karlos Martelen garairako frankoen erresuma handia zen, Menpean edukitzeko, sistema feudala erabili zuen, geroago mendebaldeko Europara zabaltzeko. Karlos Martel ez zen errege bihurtu, bere anaia Karloman baizik.

Inperio Karolingioa.

Period: 679 to 814

Kristau aurrerapena.

711

1. urtean, musulmanen lehen inbasioa Iberiar Penintsulan egin zuten, eta Ipar Afrikatik etorritako sarrera egin zuten. Gibraltarrek (gaur egungo Táriq izena eman zioten), eta Roderic Roderic (Don Rodrigo), azken Visigotheko erregeetako bat, baztertu egin zuten eta Guadalete batailan galdu zuten. Táriq deitzen zen Damaskon, kaliphatuaren hiriburua, jakinarazi eta inoiz ez zen itzuli. Bere lekua Abd al-Aziz gobernadoreak okupatu zuen.

Kristau erresumak.

Period: 711 to 1492

Kristau nukleoak finkatzea.

716

Une horretatik aurrera, tratatu politikoa hasi zuten bisigodo nobleekin, gainerako penintsulak kontrolatzeko. 716an, Abd al-Aziz hil egin zen Sevillan eta krisia hasi zen berrogei urte hauetan, hogei gobernadore izan ziren. Aurten, 716, arabiarrek Pirinioetarako indarrak zuzentzen hasi ziren Karolingiar Batua sartzeko.

Asturiasko ikuspepgia.

718

718 urtean Pelayo izeneko noblea matxinatu zen. Huts egin du, preso hartu eta Kordobara bidaltzen du (idazkiak "Kordoba" hitza erabiltzen du, baina horrek ez du esan nahi kapital hori zela, arabiarrek Kordoba kale osoa deitu zutenetik).
Hala ere, Asturiasko mendietan bigarren matxinada bat antolatu eta ihes egin zuen, Covadongako batailan hasi zen 722an. Bataila hau berreskuratzea hasi zen

Kristau erresumak.

722

1. urtean, musulmanen lehen inbasioa Iberiar Penintsulan egin zuten, eta Ipar Afrikatik etorritako sarrera egin zuten. Gibraltarrarekin sartu ziren Roderioren bera edo Roderico, azken Visigodo erregeetariko bat, baztertu egin zuten eta bere bizitza galdu zuten Guadalete guduan. Táriq deitzen zen Damaskon, kaliphatuaren hiriburua, jakinarazi eta inoiz ez zen itzuli. Bere lekua Abd al-Aziz gobernadoreak okupatu zuen.

Kristau erresumak: errepikapena.

730

Aurrerapen militarraren paraleloan, berpizkunde prozesua gertatu zen, kristau biztanleria likidatzeko, iparraldeko nukleoetatik (lurralde menditsu, pobre eta baztertuak), iparralderantz mugitu ziren iparraldeko muzaburuen komunitateetatik, Errepresio erlijiosoaren hazkundea (artearen mozarraba deitzen da, adibidez) eta Pirinioetako iparraldeko eremuetan.
Biztanleriaren likidazio modalitateak ezaugarrietan aniztasuna konkista izan zen

Karolingioak: Aita Santuekiko aliantza.

750

Frankoen jauregiko jaunen familia boteretsua zen, eta Elizak leinu indartsu hau babestu nahi izan zituen hiru mehatxuei aurre egiteko. Aita Santua bizantziar enperadorearen zaintzapean zegoen paperaren gainean, une horretan Konstantinoplaren kezka nagusia musulmanen hedapena geldiaraztea zen. Hortaz, babesa hori gainetik kentzeko aukera baliatu nahi zuen Elizak. Gainera, Gregorio III.a aita santuaren eta ikonoklasten arteko gatazkak Erroma eta Bizantzioren artekoak ere ekarri zuen.

Islamaren hedapena 2.

750

Mahoma profetaren heriotzaren ostean, Islamaren buru edo kalifa Abu Bakr (632-634) bihurtu zen. Haren zuzendaritzapean Arabiar Penintsularen erdialdea musulmanen menpean geratu zen. Egipto Utman hirugarren kalifak konkistatu zuen 645ean Bizantziar Inperiotik. Ali ondorengoarekin batera, lehendabiziko lau kalifa hauek islam garbiaren urrezko aroan gobernatu zuten buruak dira musulmanen ikuspuntutik.

Karlomagno erregea.

768

Pepin erregea hil zenean, Karloman eta Karlos zatitu zuten franco imperioa eta Carloman hiltzen denean, Carlos geratzen da franco imperio guztiaren menpe. Karlosi, Karlomagno deitu zioten, Karlomagno esan nahi duelako ``Karlos handia´´ eta Europako Erdi Aroko errege ospetsuenetako bat izan zen. Frankoen erresumen desberdinak zabaldu zituen inperio bihurtu zenean. Karlomagno, irenerekin ezkontza planifikatutako momentuan gerra hasi zen eta horrexegatik Karlomagnori enperadore bihurtu zioten.

Erromatar inperioaren berpizkundea.

772

Karlomagnok Erromatar Inperioaren batasun politikoa berreskuratu eta Kristautasuna sendotu zuen Europan. Horretarako, Saxonsek, Alemaniako iparraldean bizi zirenak, kristautasunera bihurtu zituen. Aldi berean, eta borrokaren ostean, Avarsek, jatorri mongoliarrak, Bavarian eremua mehatxatu zuen. Aldi berean, hegoaldetik, Karlomagnok Italian lombardoen erresumako inperioa hartu zuen, Aita Santuak bahitu zituzten eta Pirinioak zeharkatu zituzten, Espainian musulman arrakastatsu sartuz.

Karolingiar Inperioaren desegituraketa.

814

Karlomagnoren heriotzaren ondoren,enperadoreen boterea bat-batean gutxitu egin zen:nobleen independentzia gero eta handiagoa,lurraldeen hedapen handia,komunikazioen zailtasuna eta eskualdeko berezitasunak Karolingiar inperioaren egonkortasuna eraso zuten.Kontuak eta markesak beren jarrerak bihurtu zituzten herentziara eta erregeak banandu nahi izan zituzten.Hori dela eta,Karlomagnoren semea,nobleziarekin gatazka bortitzen erdian bizi zen.Markesak beren jarrerak bihurtu zituzten herentziara.

Bizantziar gainbehera 2.

826

826an eta 829an,Kreta eta Sizilia galdu zituen.Basilio I.a egoera baretzea lortu zuen.Ondorengoek,aurrekoen bideari jarraitu,eta X. mendean Bizantziok susperraldia izan zuen.Paleologoen dinastiak inperioa berregitea lortu bazuen ere,lurralde handiak galdu zituen:Peloponeso eta uharte grekoak,turkiarren eta serbiarren erasoak areagotu ziren, eta Joan V.aren garaian ondorengoen arteko gatazkak larriagotu ziren.Konstantinopolis eta Mistra konkistatu ondoren,Bizantzio inperioa desagertu zen 1461an.

Bizantziar gizartea eta kultura.

1000

Gizartearen gailurrean,basileusa zagoen;hau da,enperadorea.Basileusaren behean,goi-mailakoak zeuden;Konstantinoplako patriarka,goi-kleroa eta goi-noblezia.Gutxi gorabehera erdian,erdi-mailakoak zeuden;eskulangileak,merkatariak,funtzionarioak,soldaduak eta nekazari libreak.Eta beheko aldean,behe-mailakoak zeuden;jopuak eta esklaboak.Bizantiar inperioan,urrezko txanponak erabiltzen ziren,solidoa eta tremisa.Hasieran Latina zen hizkuntza ofiziala,baina VII. mendean grekoa latina ordezkatu zuen.

Bizantziar artea eta arkitektura.

1000

826an eta 829an,Kreta eta Sizilia galdu zituen.Basilio I.a egoera baretzea lortu zuen.Ondorengoek,aurrekoen bideari jarraitu,eta X. mendean Bizantziok susperraldia izan zuen.Paleologoen dinastiak inperioa berregitea lortu bazuen ere,lurralde handiak galdu zituen:Peloponeso eta uharte grekoak,turkiarren eta serbiarren erasoak areagotu ziren, eta Joan V.aren garaian ondorengoen arteko gatazkak larriagotu ziren.Konstantinopolis eta Mistra konkistatu ondoren,Bizantzio inperioa desagertu zen 1461an.