ERDI AROA

BISIGODOEN ERRESUMA

Period: 409 to 711

Hunoek presionatua,bisigodoak IV.mendearen amaieran sartu ziren Erromatar Inperioan.
409. urtean sueboek alanoek eta bandaloek iberiar penintsula inbaditu zuten. Horren ordainetan, galiako hego-ekialdeko lurrak hartu zituzten.Eta Bisigodoen erresuma sortu zuten , Tolosa hiriburu zuena.

TRIBU GERMANIARRAK

Period: 500 to 700

TRIBU GERMANIARRAK: Lurraldeen antolaketa

501

Mendebaldeko erromatar Inperioa zenbait erresuma independentetan zatitu zen V.mendetik VII. mendera bitartean.Galian frankoak; Hispanian,bisigodoak eta sueboak,Italian,ostrogodoak,eta gero lonbardiarrak ; Britanian ,angloak eta saxoiak…

TRIBU GERMANIARRAK:Politikaren antolaketa

510

Errege-erreginek agintepean zeuden. Hasieran,nobleek aukeratzen zituzten errege-erreginak.Horren ondo
rioz,errege-erregina asko hiltzen zituzten,baita familiakoek ere,agintea hartzeko.Zenbait lurraldetan aginte militarra dukeen eskuetan zegoen.Hirietan kondeak eta gotzainak ziren gobernatzen zutenak. Legeak ahoz aho transmititzen ziren.

TRIBU GERMANIARRAK:Biztanle erromatarrekiko harremanak

520

Germaniarrak gutxiengoak ziren,erromaterrekin konparatuz.Geroago nahasi egin ziren germaniarrak eta erromatarrak.
·Hizkuntza berriak sortu ziren:latinean oinarritutako hizkuntzak sortu ziren.Adibidez:gaztelania,katalana,...
·Lege-sistema berriak sortu ziren:erromatar zuzenbidea eta germaniar ohiturak baretu zituzten.
·Germaniarrak katoliko bihurtu ziren:germaniar erresuma batzuetako monarkiek erromatarren erlijioa berenganatu zuten.

BIZANTZIAR INPERIOA: Justantinoren erregealdia

527

bizantiar imperioaren hiriburua konstantinopla zen,
bizantiar inperioaren goren unea Justinianoren erregaldia zen,berak legeak eguiten zituen bizantiar inperio osorako. Garapan kultural handia izan zuten eta Santa Sofia eraiki zuten.

BIZANTZIAR INPERIOA

Period: 527 to 1500

BISIGODOAK:Leovigildo

568

LEOVIGILDO:568-586,erregearen agintea sendotu zuen sueboen erresuma konkistatu zuten

BISIGODOAK:Bizigodoen monarquia

570

Bisigodoek hautapenezko monarquia zuten. horren ondorioz hainbat borroka sortu ziren agintea eskuratzeko.
Erregeak Aula regia kontseiluaren ñlaguintza zuen errege etxea administratzeko baita dukeen eta kondeen laguntza ere, probintziak eta hiriak gobernatzeaz arduratzen baitziren

BISIGODOAK:Rekaredo

586

586-601,leovigildo semea zen katolismo aldatu zuen , eta erlijo- batasuna bultzatu zuen

BISIGODOAK:gizarte antolaketa eta ekonomia

600

iberiar penintsula ehun mila bisigodo ezarri ziren , asko jota
nobleek eta klerikoek kargo politikoak zituzten , eta lur gehienen jabe ziren .jarduera ekonomiko nagusia nekazari zen.nekazari loibreak ziren , beste batzuk berriz esklaboak

BIZANTZIAR INPERIOA: beheraldi luzea

600

VI. mendean loonbardiarrek italiar penintsula iparraldetik eta erdialdetik bota zituzten bizantiarrak.
Gero VII. mendean, bisigodoek iberiar penintsulatik bota zitiuzten bizantiarrak
VIII. mendeetan musulmanek Afrikako kostalde mediterraneoa, Siria eta palestina konkiztatu zuten XV. ren mendearen hasieran bakarrik konstantinopla hiriburua zuten inperioan

ISLAMA: islamaren sorlekua

600

Arabiar penintsulan sortu zen. Herri nomadetan bizi ziren, artzaintzan jaruten zuten eta elkarren aurka borrokatzen ziren. Arabiar gehienak politeistak ziren eta Meka zuten herri sakratutzat

KAROLINGOAK

Period: 600 to 800

Mendebaldeko erromatar inperioaren desagerpenaren ondoren sortu ziren erresumen artea, frankoena boteretsuena izan zen. Hala ere, VI.eta, batez ere, VII. barne borroka andana gertatu ziren erresuma horren eratorritako Neustria eta Austrasia izeneko erresumen artean. Azkenean, merovingiar errege horien boterea oso ahuldu

ISLAMA

Period: 600 to 711

TRIBU GERMANIARRAK: Gizarte landatarra

610

Biztanle gehienak nekazariak edo abeltzainak ziren.
Nekazariek zurezko etxeak zituzten,eta adarrez eta lastoz egiten zituzten haien teilatuak.Etxetik gertu baratze bat izaten zuten.
Garai hartan sortu ziren monasterioak. Monasterioek jabego handiak izaten zituzten, hainbat dohaintza jasotzen baitzituzten monjeen otoitzen truke.

TRIBU GERMANIARRAK:Hirien gahinbehera

611

Mekataritza-jarduerak behera egin zuen,eta tokiko merkatuak soilik geratu ziren, landako produktuak trukatzeko. Merkataritza handia bizantziaren eskuetan geratu zen,eta haiek ekartzen zizkieten produktu jakin batzuk germaniar nobleei.

ISLAMA: sortzailea

622

Mahoma izan zen. Mahoma Mekan bizi zen. Erlijio Berri bat zegoela predikatzen hasi zen ''Islama'', eta bakarrik jainko bat zegoela defendatzen zuen ''Ala''. 622an Mahomak Medinara alde egin zuen, Medinan armada Bildu zuen, eta, 8 urte geroago Meka konkistatu zuen. Handik arabiar zehar garatu zen Islama. Mahoma hil zenean, 632an, Arabiar penintsularen mendebaldean zabalduta zegoenAILEA:

ISLAMA: erlijioaren oinarriak

630

Mahomaren predikuak koranean jasota daude:
-Fedea aitortzea: Ala da jainko bakarra, eta mahoma da haren profeta.
-Egunean bost aldiz otoitz egitea
-Mekara erromez joatea ;bizitzan behin gutxienez.
-Ramadaneko hilabetean barau egitea
-Limosna ematea

BISIGODOAK:Rezesbinto

649

649-672,bisigodoen erresumako lege guztiak bateratu zituen legeldi honetan : Liber lucidiorum edo rezesvintoren kodea

BIZANTZIAR INPERIOA: bizantziar gizartea

650

Gailurrean basileusa zegoen
Basileusaren azpian patriarka eta noblezia zegoen
Gero eskulangileak, merkatariak eta soldaduak zeudeen.
Azkenik jopuak eta esklaboak zeuden

ISLAMA: gizarte heterogenioa

650

Islamar gizartea askotarikoa zen.Hala eta guztiz ere,ezberdintasun gainetik,irispide ekonomikoetan oinarritutako gizarte-banaketa zegoen.
-Aristokrata gehienak arabiar ziren,jabe handiak eta agintariekin lotura zuten familietakoak
-Handiak:merkatariak, eskulangileak eta landako jabe txikiak
-Herritar gehienak:lurren jabe ez ziren nekazariak, tailer propiriok ez zeukaten eskulangileak, saltzaile ibiltariak eta mirabeak ziren
-Emakumeek:aitaren agintepean zeuden lehenik, eta gero senarraren mende

ISLAMA: eguneroko bizimodua

660

Biztanle gehienak landan bizi baziren ere, hiriak bizitza politiko, ekonomiko, erlijioso eta kulturaren gune ziren. Islamiar herriak harresiz babestuta zeuden .
Merkatariek zoko edo merkatuan saltzen zituzten landan erosiko produktuak baita urrutiko lurraldeetatik elkarritako luxuzko produktuak ere.
etxeak txikiak ziren, bi solairukoak. Beheko solairuan bisitak hartzen zituzten, eta goikoan, logela pribatuak zeuden.

ISLAMA: antolaketa politikoa

670

Islamiar Inperioko agintari gorena Kalifa zen. Aginte politiko eta erlijiosoa zuen, armadaren buru zen, legeak egiten zituen, eta, epile gorena zen. Funtzionario hauen lagunta zuen:
-Bisirrak: kontseilariak edo ministroak ziren
-Kadiak: Koranean jasotako legeen araberako justizia aplikatzeaz arduratzen ziren.
-Valiak: probintziak gorenatzen zituen.

ISLAMA: kulturaren garapena

689

Erdi aroan, musulmanak hainbat eta hainbat arlotan nabarmendu ziren.
-Astronomia
-Matematike
-Medikuntza
-Kimika
-Nekazaritza
-Literatura

KAROLINGOAK: historia

700

karolingiarren errege nabarmenena Pepinen semea izan zen Karlo Magno edo beste modu batean izanda Karlos handia.Boterea 768an hartuta konkista kanpainari ekin zion,1;774an,2;800ean.Karlos handiaren mendean lurralde itzela geratu zen.

BIZANTZIAR INPERIOA: hirien garrantzia

700

Jarduera ekonomiko gune ziren hiriak, bertan baitzeuden merkatuak, baita eskulangileen tailerrak ere. Merkataritzaren gune nagusia Konstantinopla zen, Europa eta Asia merkataritza-bideen elkargunean zegoelako.

ISLAMA: islamaren artea

700

Bere arte-estiloa sortu zuten. Arkitektura izan zen adierazpen artistiko ugariena. Material pobreak erabiltzen zituzten. estalki lauak eta askotariak gangak erabiltzen zituzten. Dekorazioak sormen handia adierazten zuen. Halaber, saretak, beirateak eta lauzetako distirak erabiltzen zituzten, argi ilunak sortzeko. arte xeheek garapen handia izan zuten

KRISTAU ERRESUMA: kristauen erresistentziaguneak

711

Armada musulmanek 711n Iberiar penintsula inbaditu
zutenean,bisigodo askok-batez ere nobleek eta klerikoek.Ihes egin zuten,eta penintsularen iparraldeko mendiguneetan babes artu zuten.Kantauri eta Pirinio inguruak izan ziren musulmanek nagusitasunik lortu ez zuten eremu bakarrak.

KRISTAU ERRESUMA

Period: 711 to 1010

KRISTAU ERRESUMA: asturleondar erresumaren sorrera

718

718.urtean,Pelaio,noble bisigodo bat,Asturiasko mendietako errefuxiatu batzuen buruzagi bihurtu zen.Musulmanen aurkan aritu zen Covadongako guduan(722ean),eta emaitza argirik gabeko gatazka izan bazen ere,perstigioa eman eta boterea bermatu zion.Horrela Asturiasko erresuma sortu eta gortea Oviedon finkatzea lortu zuen.

KAROLINGOAK: karolingo erregeak

750

Luis II.a Luis V.a Frantziakoa
Karlos III.a lodia Karlos umea
Karlomagno Hugo I.a
Lotario I.a Trasili III.a Bavariako dukea

KAROLINGOAK: erregeak

751

Pepin Laburra (751-768) Karloman I.a (768-771) Karlomagno (768-800)

BIZANTZIAR INPERIOA: inperio ortodoxoa

900

Elizak garrantzi handiko eginkizuna izan zuen bizantziar gizartean, biztanleek arreta handiz jarraitzen zituzten gorabera guztiak, eta gatazka handiak sortu ziren. Banandu ziren erromatar Eliza katolikoa eta Bizantiar inperio ortodoxoa.

KRISTAU ERRESUMA: Leongo Erresumatik Gaztelako koroara

1000

GAZTELAKO KONDERRIA x. mendean,Leongo erresumak krisialdi bat izan zuen.Barne-gatazkak eta musulmanen eraso ugariak zirela medio,lurraldeen zabalkuntza gelditu egin zen.Garai hartan,Gaztelak bere boterea finkatu zuen;Leongo erresumaren ekialdeko lurralde bat zen,biztanleria gutxiko eremu bat.

BIZANTZIAR INPERIOA: kultura

1000

Justinianoren erregaldiaren ondoren greziar elementuak hartzen hasi ziren, Greziarra ezarri zen Latinaren ordez. Kokapen geografikoari ezker leku askotako eragina zituen bizantziar inperioa,
Mediterraneoko kulturagunea izan zen.

KRISTAU ERRESUMA: pirinioetako guneen eboluzia

1010

NAFARROAKO ERRESUMA
x.mendetik aurrera Ximeno dinastiak gobernatu zuen Nafarroan, eta egungo Araba eta Errioxa ere bere eraginpean egon ziren.