ERDI AROA

Bisigodoen Migrazioa

375

Bisigodoek, hunoek bultzatuta, Karpato aldetik eta Transilvaniatik ihes egin, Danubio ibaia zeharkatu (375. urte inguruan) eta Valente erromatar enperadorea Hadrianopolisen garaitu zuten (378, mendebaldeko godoak).
Teodosio I.a enperadoreak Trazia eta Mesiako lurraldeetara (egungo Bulgaria) bultzatu zituen (382), eta, Arkadio enperadorearen garaian, Italia aldera abiatu eta Erroma hartu eta birrindu zuten

Zer dira bisigodoak??

376

Bisigodoak etnia bat izan ziren, godoen bi adar nagusietako bat. Ostrogodoek osatzen zuten beste adar nagusia. Migrazio garaian, bisigodoak izan ziren Erromatar Inperioari eraso zioten germaniar herrietako bat. Erroma arpilatu zuten lehenengoak izan ziren. Horren ostean, Proventzan eta Iberiar penintsulan kokatu ziren. Erromatar Inperioaren gainbeheraren ondorengo bi mende eta erdian, bisigodoek paper garrantzitsua jokatu zuten Europako politikan.

Bisigodoen Erresuma

376

Bisigodoen Erresuma egun hego-mendebaldeko Frantzia den Septimanian eta Iberiar penintsulan V. eta VIII. mendeetan zehar izandako erresuma izan zen.Walia erregeak zuzendutako bisigodoek erromatarren kontrolpean zegoen Akitanian sortu eta Iberiar penintsula osora zabaldu . Erresumak Ekialdeko Erromatar Inperioa edo Bizantziar Inperioarekiko bere independentzia mantendu, mende horren bukaeran Iberiar penintsula kontrolpean zuten, suebiarrak eta baskoiak[erreferentzia behar] menderatu eta gero.

Tolosako Erreinu Bisigodoa

376

476an Rómulo Augústulo Odoacrok eta Eurico (466-484)mendekoa zen Erromatar Inperioaren oinordekoa dela uste da. Data horretatik aurrera, Tolosako erresumak ofizialki hasten direla uste da.Bisigodoen herria pertsona federatu gisa finkatu eta Galiako lurraldea banatzeko aukera ematen du. Horrela,Tolosako erresumak hasten direla esan daiteke,nahiz eta oraindik ere Erromara joango den, neurri handi batean edo gutxiago hartzeko gaitasuna,egoera politikoaren eta Alemaniako erregeen interesen arabera.

Bisigodoak

Period: 376 to 410

Bisigodoak aurreko talde gotikoko agertu ziren segur aski Inperio erromatarra 376tatik aurrera inbaditu zuten eta erromatarrak 378ko Adrianópolis-en borrokan garaitu zituzten . Bisigodoek Italia inbaditu zuten Alarico I-ko |agintariaren azpian eta Erroma arpilatu zuten 410ean.Ere bizantziarrekin bizi izan zirenurteetan zehar boterea botatzen joan ziren, penintsula guztiak eta frankoak aukeretan lehiatutako Septimania-k bere erreinua lurralde penintsularreko aktore hauen bere gain hartu.

Teodosioren zatiketa

395

Teodosio emperadorea erromatar imperioa zatitu zuen bi aldetan

Ekialdeko Inperioa

395

Arkadio izan zen ekialdeko lehen enperadorea. Erlijio gatazkek ez zuten amairik izan lehen urte horietan, ezta Teodosio II.a eta Martziano enperadoreen garaietan ere.Kolokan zegoen Atilaren eta barbaro herrien erasoak zirela eta. 476. urtean, Mendebaldeko Inperioa, erabat hautsirik, godoen eskuetan geratu zen . Hala eta guztiz ere, Danubiotik behera zetozen eslaviarren aurka borrokatu behar izan zuen ekialdeko Inperioak.

Inperioaren izena

395

Oro har, 395ean azken erromatar enperadorea boteretik kendu zuten arte Ekialdeko Erromatar Inperioa deritzo; eta, ordutik aurrera, Bizantziar Inperioa. Dena dela, klasifikazio historiografiko horrek azken mendeotako . Izan ere, bizantziarrek beren inperioa desagertu zen arte beren burua erromatartzat zuten; haientzat beren inperioa Erromatar Inperioa zen eta, beraz, Erromatar Inperioa edota Azken Erromatar Inperioa izenak ere erabil daitezke.

ERROMAKO GAHINBEHERA ETA GERMANIAR TRIBUAK

Period: 395 to 800

BIZANTZIAR INPERIOA

Period: 395 to 1453

Bizantziar Inperioa edo Ekialdeko Erromatar Inperioa antzinaro berantiarreko eta Erdi Aroko kristau inperioa izan zen,greziar edo heleniar kulturakoa.Hiriburua Konstantinopolis zuen,Bizantzio ere deitua(gaur egun Istanbul).

Germaniar inbasioak

476

Barbaroen erasoak imperioa ahuldu eta txikitu zuten

Mendebaldeko imperioa amaitu zen

476

Hunoak, vandaloak eta ostrogodoak kendu zituzte romulo augusto tronutik horrela suntsitzen mendebaldeko imperioa.

Toledoko Erreinu Bisigodoa

476

476an bisigodoek erreinu bat ezarri zuten hiriburuarekin Tolosan, Galiako eta Hispaniako lurralde zabalak bere gain hartzen zituenean. 507an, Vouillé-en borrokako frankoengatik garaituta, Galia utzi eta Hispanian finkatu ziren.
Erreinu bisigodo berriak bere hiriburua izan zuen Toledon eta izan zituen penintsula Iberiarreko hiri nagusietako hornigai militarrak. Sueboek bere domeinua mantendu zuten Ipar-Mendebaldearen gainean eta bizantziarrek Hego-Ekialdeko itsasbazterreko zona guztia hartu.

Germaniar erresumak

501

erromatarren lurrak konkistatuz gero,bisigodoak eta sueboak hispainian geratu ziren,frankoak,galian,ostrogodoak eta gero lombardiarrak italian eta britainian angloak eta saxoiak.

Justinoaren garaia

527

Justino II.aren erreinaldiaren ondoren (565-578), lonbardiarrek Italiako alde handi bat hartu zuten (568), eta Leovigildok Hispaniako hiri batzuk konkistatu zituen (572). Avaroen, persiarren eta eslaviarren inbasioek ahuldua zeukaten inperio hura indartu zen zerbait Heraklio I.ak persiarrak Siriatik (611-628) eta Palestinatik (630) egotzi zituenean (610-641). Arabiarrei, ordea, ezin izan zien aurre egin.

Siboloak

670

Oker berdea islamaren kolorea dela pentsatzen da, baina hau ez da benetakoa; aurrerago nahasketa honen jatorria ulertuko du. Uste dute sinboloetarako adorazioa edo arrazoi|objektu materialak monoteismoaren aurka doala. Jende askok pentsatzen du izarra eta ilgora islamaren sinbolo direla, baina hau benetakoa ere ez dela. Bakarrik|Sinpleki Inperio otomandarraren eta ez islamaren sinboloa ziren. Kolore berdea islamarekin lotzen da ere maiz ohituragatik.

Jaialdiak

670

Eid-Fitr: Ramadaneko amaiera|helburua esan nahi du. Jai honetako lehen egunaren aurreko gauean bereziki hartzen da ere auspiciosa.
Adha-rako Eid: abere-sakrifizioaren eskaintzarekiko mundu guztiko musulmanek irudikatzen dute (eskuarki behi bat edo arkume bat).
Mohammad Profetaren jaiotzaren oroipen jaia.
Eid-Mabas: Mohammad-en profezia hasierako egunean Mab'as deitzen da eta musulmanek egun hau ospatzen dute, Eid al-Mab'as-ek hari deituz.

Meka

670

Meka da gutxienez musulmanek behin bere bizitzan hacerlo,160-en ahalmena badute Biblian erromes joan behar duten hiria aipatzen da bezala "Padan-aram-a" (hartako Parán=Mecca),161 jaio zen Mahoma eta Masjid aurkitzen da-Haram, hartan otoiztea irizten|kontuan hartzen|pentsatzen den.

Profetak

670

Koranek Jainkoak mezulari bat bidali zuela komunitate bakoitzera baieztatzen du, deituz Jainkoa bakarrik izugarri maite izan, eta Cada bat haietako Él.48-etatik kanpo gurtzen|izugarri maite izaten duen guztian dessinestera egiati, gidatuta eta zuzena zen.
Koran Sakratuan aipatu zirenen artean, aurkitzen|egoten dute: Adam, Noé, Abraham, Ismael, Isaac, Lot, Jacob, José, Job, Moises, Aarón, Ezequiel, David, Salomon, Jonás, Zacarías, Juan el Bautista, Jesus eta Muhammad.53

ISLAMA

Period: 670 to 1492

Cordobako kateladra

690

Eraikitzen hasi zen, San Vicente Mártir-eko eta materialen partez berrerabilpeneko basilika hispanorromanako konkistatzaile musulmanengatik jabetzearekin, 786ko meskita bezala kultura gordeta El musulmán 570–8 June 632 CE) geratuz ondoriozko eraikina arrazoi izan zen Kordobaren eta Kordobako Kalifa-Herriaren Emirerrian zehar handitzeak. 23400 metro koadrorekin, azalean|azaleran munduko bigarren meskitarik handiena.

Kristau erresumak

Period: 700 to 1512

Musulmanen eskuetan geratu ez ziren zonalde bakarrak iparraldean zeuden: Kantabriar mendikatea eta Pirinio inguruan. Musulmanengandik ihesis bisigodo asko han babestu ziren. Hori izan zen VII. eta IX. mendeen bitarteko kristau erresumen jatorria: Asturleondar erresuma, Nafarroako erresuma, Aragoi eta Kataluinako konderriak.

Asturiaseko erresuma

718

722 urte inguruan, lehenengo kristau esparrua sortu zen.Don pelaiok Asturiasen bizi zen errefuxiatua,ez zuen menderatua izan nahi eta islamdiar ejertzito baten kontra borrokatu egin zen.Borrokaren ostean Don Pelaio subirano moduan aritu zen gobernuan,734an hil zen arte. Bere anaia Ordoño II hartzen du erresuma eta Leongo erresumarekin batzen du.951an Fernan Gonzalez konde gaztelarra independienteki agintzen hasi zen nahiz eta Leongo erreginen basailu izaten jarraitu. Geroago, Gaztelako erresuma.

Karlos Martel

718

721ean, Al-Andalusko omeiatarrek Tolosa Okzitaniari eraso egin zioten, eta Otok laguntza eskatu zion Marteli, baina honek ukatu egin zion, eta nahiago izan zuen bere aurkaria ahultzen ikusi. Martelek iparraldean gudukatzen jarraitu zuen frisiarren kontra, egungo Herbeheretan eta Belgikan, baita ekialdean ere, eta 723. urterako mendean hartuak zituen Bavaria, Alamaniako lurraldea eta saxoiak. Aldi berean, ordu arteko armada indartsuena osatzen joan zen, Eta hil zen 741.

Pepin laburra

751

Karlos Martelen semea zen. Neustria, Borgoina eta Proventzako (714) duke izan zen, aita Karlos Martel frankoen duke, printze eta errege jauregiko etxezain zela. 741ean, aita Karlosek erretiroa hartuta, Karloman eta Pepin semeen eskuetan utzi zuen agintea. Handik gutxira, Karlomanek agintea Pepini utzi zion (747), eta orduan Austrasia ere eskuratu zuen. Pepin ez zen erregea, frankoen erregea Txilderiko III.a baitzen izenez behintzat. Eta hil zen 768.

KAROLINGIOAK

Period: 768 to 843

Karolingioak edo dinastia karolingioa VIII. eta X. menderen artean Mendebaldeko Europa gobernatu zuen leinu frankoa zen. Karlos Martel (erregearen maiordomo eta Poitiersko guduaren garaile) izan zen leinuaren sortzailea.

Nafarroako erresuma

803

Euskal Herriko egitura politiko independentea izan zen.Hasierako garaian Iruñeko Erresuma izena hartu zuen,hiri hartatik hasi baitzen hedatzen.Erresumaren hedadura XII.mendetik gutxituz joan zen,batetik Gaztelako Erresumak Nafarroa Garaia inbaditu zuenean, eta bestetik Piriniotik iparraldera geratu ziren lurraldeak Frantziako koroarekin batu zirenean.Eneko Aritza buruzagiak sortu zuen 824.urtean,Nafarroako lehen erregea izan zenean. Erresuma independentea izateari 1620an utzi ziola esan daiteke.

Imperio karolingiarren sakabanatzearen kausak

807

Karlomagnok ez zuen lortu bere haren gainean zebiltzan mehatxuetarako harengatik beragatik bizirik iraun ahal izan zuen antolaketa politikoaren Inperioa dohatzea. Inperioaren antolaketa guztiak beharrezko baldintzaren gainean atseden hartzen zuen: Enperadoreari eta Frankoetako eta Lonbardiarren Erregeari nobleen fideltasuna. Guztia hura konderriak aldi bakoitza autonomoago bilakatzen ziren zeinetan testuinguru ekonomiko eta sozialean: hasiera batean.

Luis I.a Errukitsua

814

Karlomagnoren semea zen. 781ean, artean haurra zela, aitak Akitaniako errege egin zuen eta lurralde horri lotua egon zen gaztetako urteetan. Hori zela eta, Inperio Karolingioaren hego-mendebaldeko muga defenditu behar izan zuen. Dena dela, bere erresuma Akitania bera baino zabalagoa zen, Bartzelona konkistatu eta 813an Iruñea hartu zuen mendean, eta baita Hego Euskal Herriaren zati gehiena ere. Eta hil zen 840ko ekainaren 20.

Karlomagno

814

Pipino-k 768ko bere heriotzarako erreinua, Carlos bere seme-alaben eta Carlomán-en artean, banatu zuen. Nolanahi ere, Carlomán monasterio batera erretiratu zen eta denbora gutxi hil zen gero, bere anaia errege bakar bezala utziz. Karlomagno bezala, Charlemagne frantziarrarengan eta Karl der Große alemanaz, ezagutzera hau beranduago pasatuko litzateke.

Aragoiko koroa

820

Nafarroak baino geroago, Aznar Galindo kondearen familiak Aragoiko konderriako independentzia lortu zuen. 922 urtean, Aragoi Nafarroako errege erreginen aginpean geratu zen. 1035an Antso III hil zenean independetzia lortu zuen. 1150ean, Erramun Berenger IV.a Bartzelonako kondea Petronila Aragoiko erreginagaiarekin ezkondu zen haien seme Alfontso II.a Aragoikoa izan zen lehenbiziko erregea Aragoiko Erresuman eta Bartzelonako Konderrian agindu zuena.

Kataluniako konderria

847

874an, Wifredo Bilodunak kataluinako konderriak elkartu zituen eta autonomiarekin agindu zuen bertan. Karolingiar konkistaren ondoren Iberiar Penintsularen ipar-ekialdean sortutako konderriak izan ziren, egungo Katalunia sortu zutenak. Karolingiar Inperioak Hispaniako marka konkistatu eta eskualdea konderri eta pagietan banatu zituen. IX. mendean zehar, frankoen menpekotasunetik askatu eta laster ondorengotza erregimena sortu zuten.

Mazedoniar Inperioa

867

Basilio I.a (867-886) mazedoniar dinastiaren sortzaileak egoera baretzea lortu zuen. Ondorengoek, Leon VI.a Jakituna Fotiosen ikasleak (886-912) eta Konstantino VII.a Porfirogenetak, aurrekoen bide berari jarraitu zioten aurrekoaren lanari, eta X. mendean Bizantziok susperraldia izan zuen Erroman I.a, Erroman II.a Teofano, Nizeforo II.a Fokas eta Joan I.a Tzimiskes enperadoreen eskutik.

Inperioaren ondorena

1453

Bizantziar Inperioa Behe Erdi Aroko kristau estatu egonkor eta boteretsuena izan zen, eta hainbat mendetako gudu etengabeek txikitu eta desagerrarazi zuten. Bizantzioren gainbeheraz geroztik Mendebaldeko Europan boteretsu bihurtu ziren estatuetan, Ekialdeko Inperioa lizun eta dekadentea izan zelako ikuspuntua zabaldu zen: ikuspuntu hori ezin izan da XX. mende arte zuzendu.