Frantzia XIX.mendean

Absolutismoa

1661

Frantziako absolutismoa XV. mendean gertatu zen; garai hartan, tradizio, pribilegio eta lege-erregimen desberdinak zituzten eskualdeek osatzen zuten Frantzia. 1661tik 1715arte iraun zuen absolutismoak Frantzian.

Olympe de Gouges

1748

Olympe de Gouges Frantziako Iraultzan parte hartu zuten emakume feministetako bat izan zen.Garai hartan esperantza egoerarekin emakumearen eskubideak aldarrikatu zituen. Bestalde, Biltzar Nazionalak Gizonaren eta Herritarraren Eskubideen Adierazpena onartu zuen 1789an, emakumezkoak kanpoan utziz. Beraz, Gougesek, Emakumearen eta Emakumezko Herritarraren Eskubideen Adierazpena idatzi zuen 1791an, sexu biek eskubide berberak izateko asmoz.

Mary Wollstonecraft

1759

Mary Wollstonecraftek, Olympe de Gouges bezala, emakumeen eskubideak defendatzen ditu. Sarritan salatu egiten du txikitatik miresten dituztela beren edertasunagatik. Bestalde, Vindicación de los derechos de la mujer idatziko du, filosofia feministako lehen lanetako bat. Baita ere, Reflections on the French Revolution in France idatzi zuen, non britainiar monarkia konstituzionala, aristokrazia eta Ingalaterrako Eliza defendatzen zituen.

Théroigne de Méricourt

1762

Théroigne de méricourt Frantziako Iraultzan politikagintzan eta jardun zuen emakume bat izan zen. Emakumeak gizarte demokratiko batean duen lekuaren defendatzaile sutsu bihurtu zen. Parisera itzuli zen Asanblearekin, eta dBatzarretik kanpoko terrazetan hitz egiten hasi zen. Klub aberkoi mistoen eta emakumeen kluben prestakuntzan lagundu zuen, beste pertsona batzuekin batera, hala nola Olympe de Gouges.

Napoleon Bonaparte

1769

Napoleon Bonaparte frantziar militar eta gobernatzailea izan zen. Frantziako enperadorea izan zen 1804 eta 1814 urte bitartean. Iraultzaren garaian sortu ziren ideia asko, esaterako frantses erakundeetan gorpuzten edota Frantziaren eragina Europako beste lurraldeetara zabaltzen saiatu zen aginpidean egon zen bitartean.

Fortunée Briquet

1782

Fortunée Briquet idazle frantziarra izan zen. Bere Dictionnaire historique, littéraire et bibliographique des Françaises et des étrangères naturalisées en France lanagatik da ezaguna. Lan hura, Napoleon lehen kontsulari eskainia izan zen erdiak baino gehiago bere garaikideak zirenak, hau da, Frantziako Iraultzaren belaunaldikoak.

Monarkia Konstituzionala

1792

Frantziako monarkia konstituzionalak 1792an Frantzian ezarritako gobernu sistemari egiten dio erreferentzia. Luis XVI.a Espainiakoaren monarkia absolutuaren eta Lehen Errepublikaren artean egon zen, eta 1791ktik 1792ko era arte iraun zuen.

I. Errepublika

1792

Frantziako I. Errepublika erregimen politiko bat izan zen, 1792an hasi zen, Konbentzio Nazionala sorberriak errepublika aldarrikatu zuenean, eta 1804an amaitu zena, Napoleon Bonapartek Frantziako Lehen Inperioa ezarri zuenean.

Lamarque

1793

Jean Maximilien Lamarque frantziar jeneral ofizial bat izan zen, bere karrera Iraultza eta Inperioko armadetan egin zuena, bereziki Vendee eta Espainiako gerretan nabarmendu zen. 1793an Frantziako Landeseko borrokan parte hartu zuen

Luis XVIII. a

1795

Bere erregealdiak 1795etik 1824ra iraun zuen

Delacoix

1798

Ferdinand Victor Eugène Delacroix, Frantziako margolari erromantikoa izan zen. ere obra ezagunetariko bat "Askatasuna herriaren gidari" da, 1830ean egina eta Frantziako Uztaileko Iraultza irudikatzen duena.

Hortense Allart

1801

Hortense Allart de Méritens idazle, saiakeragile eta feminista frantsesa izan zen. Allartek maitasun librea defendatu zuen eta behin eta berriz emakumearen eskubideen alde egin zuen. Gazette des femmes delakoan parte hartu zuen, eta filosofiari buruz ere idatzi zuen Novum organum ou sainteté philosophique (1857)

Imperioa

1804

Frantziako Lehen Imperioa Napoleon Bonaparteren agintaldi inperialari deritzon izena da, zeinetan Europako zati handia menperatu zuen. Inperioak 1804tik 1814ra iraun zuen.

Carlos X. a

1824

Frantziako eta Nafarroako erregea izan zen eta ere erregealdiak 1824etik 1830erarte iraun zuen

Maria Deraismes

1828

María Deraismes XIX. mendeko pentsalari frantses nabarmena izan zen, kazetaria, idazlea eta berdintasunaren eta emakumeen eskubideen defentsaren aitzindaria. 1869an Le Droit des Femmes egunkariaren sortzaileetako bat izan zen Parisen eta, hurrengo urtean, bera buru izan zen izen bereko elkarte baten sortzailea. Ondoren, 1882an, Frantziako Emakumeen Zuzenbidearen aldeko Liga sortu zuen.

Uztaileko Iraultza

1830

1830eko Iraultzak, Europako hainbat errege eta gobernu atzerakoien aurka liberalek eta iraultzaileek burututako matxinada eta altxamenduak izan ziren. Mugimendu horien helburu nagusiak estatu konstituzionalak ezartzea eta independentzia nazionala lortzea izan ziren. Mugimendu hauek, paristik beste lurralde batzuetara zabaltzen joan ziren.

Luis Felipe I. a

1830

Frantziako eta Nafarroako erregea izan zen eta bere erregealdiak 1830etik 1848rarte iraun zuen.

Fantine (Los Miserables)

1832

Fantine Los Miserables obrako pertsonai bereizgarrienetariko bat da.
Emakume pobre eta baliabiderik gabea da. Prostituziora jotzen du biziraun ahal izateko, eta horrek gizonen tratu txarren eraginpean jartzen du. Bere ustez, lehenago edo geroago, delituan eroriko dira berriro (jasaten zituzten etiketengatik, gizarteratzeko aukerarik ezagatik eta sistema sozial desorekatuagatik).

Los Miserables

1832

Los Miserables Victor Hugo poeta eta idazle frantziarraren eleberri bat da, XIX. mendeko lanik garrantzitsuenetakotzat hartzen dena. Eleberriak estilo erromantikoa du eta ondasunari eta gaizkiari, legeari, politikari, etikari, justiziari eta erlijioari buruzko eztabaida planteatzen du. Egileak garai hartako estereotipoak aztertzen ditu eta heriotza-zigorraren aurka dagoela erakusten du. 1832ko Ekaineko Matxinada irudikatzen da.

Ekaineko Iraultza

1832

Ekaineko Matxinada paristar errepublikanoek monarkiaren aurkako antolaturiko matxinada izan zen, 1832ko ekainaren 5ean eta 6an gertatu zena. Izan ere, 1832ko maiatzean, presidentea hil zen eta orduan, errepublikanoek Uztaileko monarkiaren berrezartzeko saiakerak egiten hasi ziren. Ekainaren 1ean, Jean Maximilien Lamarque, komandantea hil zen eta honen ondorioz eta Uztaileko Iraultzan gertatu zen moduan, matxinada piztu zuen. Manifestariak Bastillako plazara joan ziren.

Juliette Adam

1836

Juliette Adam idazle frantziarra izan zen. 1858an Idees antiproudhoniennes sur l 'amour, la femme et le marriage argitaratu zuen Marie d' Agoult George Sanden defentsan eta ordutik aurrera, literaturari ekin zion.1868an, errepublikanismo gunean sakondu zen.

Paule Mink

1839

Paule Mink iraultzaile feminista eta sozialista frantsesa izan zen. Parisko Komunean eta Lehen Internazionalean parte hartu zuen. Paule errepublikar bihurtu zen eta Napoleon III.aren erregimenaren aurka agertu zen 1850ean, pentsalari libre bat zen. 1868an ekin zion lehen aldiz borroka politikoari, emakumearen eta sozialismoaren kontuei buruz hitz egiten eta idazten hasi zenean. Uste osoa zuen emakumeen emantzipazioa kapitalismoaren abolizioaren bidez bakarrik gauzatuko zela.

1848ko Iraultza (Paris)

1848

1848ko Iraultza, Europan gertatu ziren iraultzetako bat izan zen.
Hark, Uztaileko monarkiaren (1830–1848) amaiera eta Frantziako Bigarren Errepublikaren sorrera ekarri zituen.

II. Errepublika

1848

1848ko iraultza eta Frantziako Bigarren Inperioaren arteko gobernu errepublikarra izan zen. Ofizialki Askatasuna, Berdintasuna, Anaitasuna goiburua zuen. 1848tik 1852rarte iraun zuen eta
haren ezaugarri nagusia errepublika sozial, demokratiko eta liberalaren arteko tirabirak izan ziren.

Estatu Kolpea

1851

1851an Estatu kolpe zen Frantzian, ordura arte Frantziako Errepublikako presidentea zen Luis Napoleon Bonaparte buru zuena.

Luis Napoleon Bonaparte

1852

Napoleon III. a, 1848tik 1851 arte Frantziako II. Errepublikako presidentea eta 1852 eta 1870 artean Frantziako enperadorea izan zen. Napoleon I.a osaba bezala, Errepublikako boterea hartzean, iraultzaileen ideiak eta jarrera autoritarioa bat ezartzen saiatu zen.

Carl Marx.

1870

Karl Heinrich Marx alemaniar filosofo eta politika zein ekonomiaren pentsalaria izan zen, batez ere ezaguna komunismoaren aitzindaria izateagatik. Bestalde, 1867an Kapitala izeneko liburua argitaratu zuen, berak idatzitako garrantzitsuena.

1871ko Iraultza

1871

1871an Frantzian gertaera garrantzitsu bat burutu zen, Parisko Komuna hain zuen ere. Hau, Parisen agintea izan zuen gobernu iraultzaile eta sozialista erradikala izan zen. Komunan zehar emandako politiken eztabaidek eta gertakariak berak garrantzia handia izan zuten garai hartako pentsalari askorentzat.

Haussman

1877

Georges-Eugène Haussmann Sena departamenduko burua izan zen 1853tik 1870arte. Horrekin batera, Parisko, hirigintza eraldaketa burutu zuen Bigarren Inperioaren garaian. Parisko hirian aldaketa desberdinak aurrera eraman zituen higiene, arkitektura baldintzak hobetetzeko eta hirian gertatzen ari ziren matxinadak kontrolatzeko asmoz.