AINTZINAROA

Axlorreko Harria

43,000 BCE

Altxerriko Pinturak

37,000 BCE

Santimamiñe eta Ekaingo Pinturak

Period: 14,000 BCE to 12,000 BCE

Zibilizazioaren hasiera

8000 BCE

Giza taldeak ibaien ertzetako lurrak lantzen hasi ziren. Apiriletik ekainera bitartean, mendietako elurra urtzen zenean, ibai horiek uhaldiak izaten zituzten, eta nahiko irregularrak izateaz gain uzta bertan behera geratzeko arriskua zekarten. Arazo hori irtenbidea emateko, garai hartako biztanleak dike eta bideen bidez uhaldiak kontrolatzen ikasi zuten; era horretara ibai ertzetik urrunago zeuden lurrak ureztatzeko erabili ahal izan zuten ura.

EGIPTOKO KULTURA

Period: 8000 BCE to 30 BCE

Astapenetik Inperio Berria

5000 BCE

Afrikako Erdialdeko lautadetatik zetorren giza talde bat Nilo bailaran lurra lantzen eta abereak hezten hasi zen eta herri txikiak eraikitzen hasi ziren. Herri horiek, pixkana-pixkana, elkartu egin ziren eta herri handiagoak sortu zituzten.

MESOPOTAMIA

Period: 3500 BCE to 2100 BCE

Dolmenak Eraikitzen Hasi Ziren

3400 BCE

Menes edo Nermer-en Konkista

3100 BCE

Bi erresuma sortu ziren orduan, Egipto Garaia, hegoaldean, eta Egipto Beherea, iparraldean, eta etengabe borrokan ibili ziren, hegoaldeko Menes edo Nermer erregeak iparraldea konkistatu eta bereganatu zuen arte.

Egiptoren Aldaketa

3000 BCE

Bailara inguruko basamortuek (“lur gorria”) muga naturala osatzen zuten eta, horregatik, nahiko zaila zen hortik inbasioren bat iristea. Horrela, Egiptoko kulturak 3.000 urtez iraun zuen ia aldaketarik gabe.

Politikaren Eboluzioa

2380 BCE

Lugalzagesik, Umma herriko printzeak, Ur, Uruk, Larsa eta Lagash herrien boterea hartu zuen, eta Sumer herrialdea lehen aldiz batzea lortu zuen.

Akaden Inperioa

Period: 2355 BCE to 2279 BCE

Geroago, jatorri ezezaguneko pertsonaia batek, Sargonek, Kish herriko boterea hartu zuen eta lurralde osoa bere menpe eduki zuen. Sargon I Handiaren erregetzan, hiri-estatu sumertarrak batuta geratu ziren eta horrela sortu zen historiako lehen inperioa, Akaden Inperioa; zituen lurraldeak Mediterraneoa eta Turkiaraino hedatu ziren.

Naram Sin-en Erregetza

Period: 2254 BCE to 2218 BCE

Akaden inperioaren goieneko unea Naram-Sin-en erregetzan lortu zen, baina, hura hil eta gero, barruko arazo batzuk (konspirazioak, independentziaren aldeko mugimenduak etab.) eta, besteak beste, guti, amorrita eta lullubi herrien presioek, inperioaren gainbehera bizkortu zuten.

Ur-Namuk III

2120 BCE

Hiri-estatu batuetako agintariek (Lagash Gudea, Urukeko Utu-hegal, Urko Ur-namu etab.) guztiak botatzea lortu zuten. K.a. 2120 urterako, Ur-Namuk III. Ur dinastía sortu zuen, eta garai horretan lehenengo zigurata eraiki zuen.

Egiptoren Sistemak

1799 BCE

Egiptoko Rosetta herritik hurbil, hiru alfabeto desberdin (hieroglifikoa, demotikoa eta grekoa) erabiliz garbatutako basaltozko harri bat aurkitzea -oinarrizkoa izan zen Egiptoko idazketa hieroglifikoa deszifratu ahal izateko. Rosettako harria (K.a. 196) Napoleonen armadaren soldaduek aurkitu zuten 1799an.

Antolamendu Soziala

1700 BCE

Mesopotamiarrek kodeetan biltzen zituzten legeak erabiltzen zituzten beren bizimodua gobernatzeko. Guztietan ezagunena Hammurabiren kodea da. Hammurabi K.a. 1.700 urte inguruan Babiloniako erregea izan zen.

Inperio Zaharraren Suntsiketa

1700 BCE

Barneko matxinada Inperio Zaharraren suntsiketa ekarri zuten. Horren ondorioz, ezegonkortasuna nabarmena izan zen; ondoren, Erdiko Inperioa sortu zen (XI. dinastiatik XIII.era ). Garai hartan ureztatzeko lan handia egin ziren. Hicso Asiako herriaren inbasioarekin batera, bukatu zen garai hau.

GARAI ARKAIKOA

Period: 900 BCE to 500 BCE

Greziako erliebe menditsuak eraginda, bere burua gobernatzen zuten komunitate txiki andana sortu ziren. Izan ere, elkarren artean komunikatzeko edo produktuak saltzeko biderik onena itsasoa izan zuten beti greziarrek. Komunitate txiki horiek "polis" bezala izendatzen ziren.

Atenasen monarkia bertan behera utzi zuten.

683 BCE

Likurgoren Konstituzioa

650 BCE

Likurgoren Konstituzioan erregimen militarista berezia ezarri zen Espartan.

Demokrazia Atenas

500 BCE

Pisistrases tiranoak boterea eskuratu zuen, baina Kleistenesek demokrazia ezarri zuen berriz.

GARAI KLASIKOA

Period: 500 BCE to 336 BCE

Garai Klasikoa Lehen Metar gerrarekin hasi zen.

Arte Greziarra

450 BCE

(Batez ere Atenasen), literaturan, arkitekturan, eskulturan, politikagintzan eta filosofian eboluzio izugarria egon zen.

La Hoya herrixkaren garapen handiena

400 BCE

Alexandroren heriotza

389 BCE

Alexandroren heriotzarekin, bere jeneralak borrokan hasi ziren, lurrak geratzeko asmoz. Lurrak repartitu ondoren, haien artean asko borrokatu zuten, eta horrela Erroma konkistatzeko asmoz agertu zen.

Leuktrako Bataila

371 BCE

Bigarren Mediar gerran, Esparta garaile atera eta gero, bere nagusitasunak beste polisen artean nahigabea sortu zuen. Horrela Tebas altxatu zen, eta Epaminondas generala buruan zutela, Leuktrako batailan Esparta suntsitu zuten. Geroago, Fozea izeneko Asia Txikiko hiri greko baten kontrako gerran, Tebasek Mazedoniako Filipo II.ari laguntza eskatu zion, eta hark greziako polisak konkistatu zituen.

GARAI HELENISTIKOA

Period: 336 BCE to 146 BCE

Garai Helenistikoa Alexandro Handiaren garaiarekin hasi zen eta Erromaren konkisterekin amaitu zen.

Egiptoren Konkista

332 BCE

Ondoko herri batzuen, asiria edota persiarren inbasioa jasan ondoren, Greziak Egipto konkistatu zuen (K.a. 332). Alexandro Handia hil eta gero, horren jeneral izan zen Ptolomeok dinastia bat fundatu zuen, erromatarrek bere inperioko probintzia bihurtu arte. Garai hartan, grekoa izan zen hizkuntza ofiziala, baina Egiptoko kultura errespetatu zuten, eta horri esker biziraun zuen.

Lehen Gerra Punikoa

Period: 264 BCE to 241 BCE

Erromatarren Lehorreratzea Emporionen

218 BCE

Hispania Konkistaren 1. Fasea

Period: 218 BCE to 201 BCE

Kartagotarren eta haien aliatu Iberiarren aurkako gerrak, Mediterraneoko itsasertza menderatzeko.

Erromatarren Konkista

Period: 218 BCE to 19 BCE

Erromatarren lehorreratzearekin hasi eta iparraldeko herrien konkistarekin amaitu zen.

Kartago Novaren Konkista

209 BCE

Mazedoniako Lehen Gerra

202 BCE

Mazedoniako Filipo V.a, Kartagorekin aliatuta, Erromari aurre egiten sahiatu zen. Hala ere, Kartago gailenduta, Erroma ekialderantz habiatu zen.

Hispaniaren Konkistaren 2. Fasea

Period: 201 BCE to 154 BCE

Ekialdeko goi-lautada eta Iberiar-sistema konkistatu zituzten.

Mazedoniako Bigarren Gerra

198 BCE

Honela, Mazedoniako Bigarren Gerra piztu zen eta Tito Kinktio Flaminio general erromatarrak Filipo garaitu zuen.

Hispaniaren Konkistaren 3. Fasea

Period: 154 BCE to 133 BCE

Iberiar penintsulako mendebaldeko herriek erresistentzia handia egin zioten Erromari. Borroka odoltsuenak arevakoen, bakzeoen eta lusitaniarren aurkakoak izan ziren.

Numantzia

133 BCE

Izurriteak eta goseak eraso eta hamabost hilabete igaro ondoren, hiria K.a. 133. urteko udan errinatu zen azkenean. Hango biztanleek, ordea, nahiago izan zuten beren buruak hiltzea entregatzea entregatzea baino, eta horregatik hiria eta etxeak su hartuz, hiria destruitu zuten.

Hispaniaren Konkistaren 4. Fasea

Period: 29 BCE to 19 BCE

Augusto enperadorearen garaian, tribu kantabiarrak, asturiarrak eta galaikoak garaitu zituzten.

Hispainiaren Zatiketa 3 Probintziatan

27 BCE

Iparraldeko Herrien Konkista

19 BCE

Euskal Herrialdea Erromatarren Mende

19 BCE

Erromanizazioa

Period: 19 BCE to 476

Oiassoren une gorena

1 BCE

Hispainiaren Zatiketa 5 Probintziatan

298

Bisigodoen Iritsiera

411