( 1882-1932) Ardatz kronologikoa

Aliantza hirukoitza sortu

1882

Austro-Hungariaren, Alemaniaren eta Italiaren arteko koalizioa Vienan.

Errusian Alderdi Sozialdemokrata sortu.

1898

Leninek eta Plejánovek Minsken sortu zuten.

Errusiako Alderdi Iraultzailea sortu

1901

Errusiako Alderdi Sozialdemokrataren banaketa

1903

Leninen alderdia bi taldetan banatu.
Alde batetik, mentxebikeak.
Beste aldetik, boltxebikeak.

Entente Kordiala

1904

Britania Handiaren eta Frantziaren arteko koalizioa.

Errusiaren porrota

1904

Errusiak Japoniaren aurka gerra galtzen du, honek gero eta gose gehiago ekarriko du herrialdean.

Errusian Lehen Sobieta

1905

Petrogradon (gaur egungo San Petersburgo) izango da lehen sobieta, hau da, langile klasearen eta errusiar iraultzaileen antolakuntza kontseilua.

Bake armatua (1905-1914)

1905

Nahiz eta herrialdeen artean bakea egon, herrialdeen produkzio gehiena gerrarako baliabideetan (armak, balak...).

Potempkin

1905

Itsasgileak ofizial tsaristen aurka aritu.

Alemania eta Frantziaren artean tentsioak (1905-1914)

1905

Marruekos koloizatu nahian bi herrialdeen arteko tentsioak. Bestalde, Alemaniak Frantziari Alsazia eta Lorena kendu zionez, Frantziak Alemaniari gorrotoa zion.

1905-eko iraultza Errusian

Jan 3, 1905

Langile klasearen grebak Nicolas II-aren gobernuaren aurka.

Igande odoltsua Errusian

Jan 9, 1905

Neguko jauregian langile batzuk manifestazio bat antolatzen dute lan eta bizi baldintza hobeagoak eskatzeko tsarrari. Nolanahi ere, tsarraren guardiek armekin jasotzen dituzte. Hau dela eta, pertsona asko hiltzen eta zauritzen dira.

Dumaren sorketa Errusian

Aug 6, 1905

Urriko manifiestoa

Oct 18, 1905

Zarrak egiten zuen idatzia, herrialdearen egoera hobetzeko.

Errusian gosea

1906

Herrialdearen egoera gaizki jarraitzen du.

Francisco Fernando artxidukearen hilketa

Jun 28, 1914

Serbiar nazionalista batek (Esku Beltza taldearen partaidea) Francisco Fernando artxidukea hiltzen du Sarajevon.

Austro-Hungariaren ultimatuma

Jul 23, 1914

Austro-Hungariak Serbiari ultimatum bat eskaini.

Lehen Mundu Gerraren hasiera

Jul 28, 1914

Serbiak ez zuen Ultimatuma erantzun bazekielako Errusiaren laguntza zuela. Hau dela eta, Austro-Hungariak Serbiari gerra deklaratzen dio, honako hau inbadituz.

Errusiaren partaidetza

Jul 28, 1914

Errusiak daukan paktua dela eta, gerran sartzen da, Austro-Hungariaren aurka joanez. Honek, errusiar herriaren haserrea eragin du, herria gosea pasatzen ari delako..

Alemaniaren presentzia gerran

Aug 1, 1914

Alemaniak Errusiari gerra deklaratzen dio.

Alemaniak Frantziari gerra deklaratu

Aug 3, 1914

Ingalaterrak Alemaniari gerra deklaratu

Aug 4, 1914

Entente Hirukoitza errespetatuz, Ingalaterrak Alemaniari gerra deklaratzen dio.

Japoniarrak sartu Entente Hirukoitzaren alde

Aug 23, 1914

Marne guda

Sep 6, 1914

Marne ibailan (Frantzian) aliatuek Alemania irabazi. 4 egun irauten ditu gudak.

Galipoliko guda

Feb 19, 1915

Ingalaterrako eta Frantziako gerraontziek bonbardaketa masiboa eta desembarkoa egiten dute, ordea, otomandarrek irabazten dute. Ia urte bat irauten du, hain zuzen ere, 1916.urteko urtarrilaren 9an bukatzen da.

Lusitaniaren urperaketa

May 7, 1915

Alemanek Lusitania britaniar itsasontzia urperatzen dute. Honek ia 1.200 pertsona hiltzea eragiten du. Hauen artean 128 amerikarrak dira.

Italia bandoz aldatu

May 23, 1915

1. urteko apirilaren 26an, Italiak Entente Hirukoitzarekin egoteko sinatzen du Londresen.

Verdungo guda

Feb 21, 1916

Frantsesek Alemaniari aurre egiten diote, defendatu egiten baitira. Lehen Mundu Gerraren guda handienetetako bat. Gerra 1916ko abenduaren 19an bukatu.

Zimmerman telegrama

Jan 16, 1917

Alemaniak Mexikori laguntza eskatzen dio. Hain zuzen ere, herrialde hau gerran sartzeko, lehen Mexikorenak ziren lurraldeen truke (Mexiko Berria, Arizona...).

Tsarraen abdikazioa

Mar 2, 1917

Errusiako biztanle gehienak bere alde ez daudenez (nagusiki I.mundu gerran sartzeagatik), Nicolas II.-ak abdikatzen du.

Otsaileko iraultza.

Mar 8, 1917

1917ko martxoan (otsaila egutegi errusiarraren arabera) zarinaren jauregia erasotzen dute soviet bateko partaideek. Ejertzitoak haiek erreprimitzeko agindua badaukate ere, hori egin beharrean erasotzaileen alde egiten dute.

Behineko gobernu bat ezarri

Mar 15, 1917

Kerenski mentxebikeak negoziaketa lanak egiten ditu eta soviet-ek
onartutako gobernu probisional bat osatzea lortzen du.

Leninen bueltaketa Errusiara

Apr 3, 1917

Estatu Batuak Gerra Handian sartu

Apr 6, 1917

Lusitania eta Zimmermann telegrama dela eta AEB gerran sartzen da.

Boltxebikeen propaganda.

May 6, 1917

Tesi hauek Lenin-en helburuak islatzen dituzte: soviet-ei ematea botere guztia, eta hauek boterea antolatzea bakea lortzeko (lehen mundu gerratik ateraz); eta aldaketa ekonomikoak egiteko (lurraemateko nekazariei eta goseteekin amaitzeko) jabetza pribatuarekin amaituz

Errusian protestak

Jul 1, 1917

1917an errusiak gerran jasandako porrotek protestak areagotzen dira, "uztaileko jardunaldiak" izeneko protesta biolentoek
garrantzia handia hartuz. soviet-ek antolatzen dituzte protesta hauek

Kornilov generalak estatu golpe bat saiatu.

Sep 7, 1917

Kornilov jeneralak Estatu Kolpe saiakera bat egiten du, Gobernu
probisionalari boterea kentzeko eta Zar-ari itzultzeko. Honen aurrean, Kerenski ez da gai ezer egiteko, Soviet-ek antolatutako "Iraultzaren aldeko Armada Gorriak" eragotziz . Soviet-ak geroz eta indar gehiago hartzen dute horrela.

Urriko iraultza.

Nov 7, 1917

Soviet-ek osatutako guardia gorria arduratu zen, Neguko Jauregia erasotuz. 10 egun ondoren, boltxebikeek boterea eskuratuz.

Leninen gobernua

Nov 17, 1917

Gobernuan Leninek ideia marxistak martxan jarri zituen.

Brest-Litovseko ituna

Mar 3, 1918

Lehen Mundu Gerratik ateratzeko, Errusiak eta Alemaniak itun bat sinatu. Honek Errusiak lur asko galtzea eragin zuen, adibidez, Polonia, Finlandia, Estonia...

Errusian gerra zibila

Mar 3, 1918

Ejerzito zuriaren (Tsarraren alde daudenak, antikomunistak, moltxebike batzuk..) eta ejertzito gorriaren (komunistak, marxistak eta sozialista erradikalak) arteko gerra.

Gerra handiaren bukaera

1919

Aliatuak irabazle

AEB gerraren irabazlea.

Jun 29, 1919

Herrialde europarren ruina eta AEB-en aberastasuna.

Gainproduzioaren krisia AEB-n

1920

Errusiar gerra zibilaren bukaera

1921

Armada gorriak irabazten du Errusiako gerra zibila, boltxebikeek botere guztiarekin jarraituz.

AEB-ren ekonomiaren hobekuntza

1922

20ko hamarkada zoriontsua(1923-1929)

1923

Kontsumismoa, aberastasuna...

Estatu Batuetan inflazioa

1924

Prozesu ekonomikoa saldu baino objektu gehiago fabrikatzen direlako gertatzen da; horrek produktuak prezioan gora egitea eragiten du eta diruak balioa galtzen duen bitartean.
Hori gertatu zen Ameriketan, lantegiekin hasi zenean, eta horrek objektuen produkzio txikia eragin zuen, beren monetaren prezioaren errebalorizazioarekin amaitu baitzen.

Lenin hil egin

1924

Lenin hil egiten da eta bi hautagai: Trotsky eta Stalin.

• TROTSKI: iraultzaileena, NEP-a alde batera utzi eta sozialismoarekin jarraitu nahi du, denborarekin estatua desegin eta lekuan lekuko soviet-ek agintea hartuz.
  • STALIN: estatu indartsua defendatzen du, eta estatuak ekonomia planifikatuta sozialismora joanez. Iraultza estatu bakoitzak egin behar du (estatu bakarreko sozialismoa)

Estatu Batuetan espekulazioa

1924

Ondasunak erosi edo saldu behar dituzunean, onura handiena lortzeko, monetaren balioaren aldaketak kontuan hartzean datza.
Ameriketara, 20ko hamarkada zoriontsuak iritsi zirenean, diru gehien zutenek negozio mota hau egin zuten, eta horrek askok galdu zuten New Yorken burtsan erori ondoren.

Gainproduzioa AEB-n

1925

Ekoizpenak gizakiaren kontsumoaren oinarrizko beharrak gainditzen ditu. Enpresak edo lantegiak akzioak (produktuaren erreserba) gordetzera behartuta daude.
Bestalde, nekazaritza prezioak industriako prezioak baino mantsoago hazten dira, nekazariak erreserbatutako makineria industrial hori erosteko dirurik ez izateak.

Iosif Stalin boterea hartu

1927

Errusia herrialde totalitario bat bihurtzen du, diktadura komunista bat ezarriz. Historiako genozida handienetako bat izango da, 20 milioi pertsona inguru hil eginez.

Burtsaren lehen erorketa

1928

Espekulazio eta gainprodukzio guztia dela eta, stocka abiadura geldiezinean jaisten hasi da.
Jendeak izua hartu zuen baina azkar konpondu zuten burtsan inbertituz. Ekintza honek egin zuen gauza bakarra krisira hurbiltzearen larritasuna handitzea zen.

Ostegun Beltza

Oct 24, 1929

New York hirian, krisi ekonomiko handiena etortzen da. Ondorioak Europako gainerako herrialdeetara iristen dira ere bai.
Ezinezko espekulazioa eta dirua azkar lortzeko ilusioa amaitu dira. Amerika gaur egun pobrezia eta gabetze fase berri baten zorian dago.

Astearte Beltza

Oct 29, 1929

Egun honetan ostegun beltzean sortu ziren susmoak baieztatu dira, milioika inbertitzaile gauez hondatu dira burtsan erorita edo 29-ko Cracka deiturikoaren ondorioz.

Franklin D. Roosevelt presidente bilakatu.

1933

New Deal aplikatu

1935

Egoerari aurre egiteko neurria. Estatuak kontrol handiagoa dute bankuetan eta moneta debaluatzen du atzerriko produktuen salmenta errazteko. Honek ekonomiapixka bat hobetzen du. Hala ere, denbora gutxi barru Bigarren Mundu gerra iritsiko da.