KLASIZISMOA ETA ILUSTRAZIOA

Daniel Defoe (LANAK)

Period: 1660 to 1731

Robinson Crussoe: Ingelesezko lehen nobela kontsideratu zuen. Protagonistaren fikziozko autobiografia da, 28 urte igaro dituen urruneko basamortuan igarotako naufragiatu ingeles batek. Moll Flanders: Jaiotzean amak abandonatutako emakume gazte baten abenturak. Moll Flanders (protoagonista) pertsonaia pikaroko emakumezko ezagunena da Lady Roxana: Senarrak utzita eta dirurik gabe emakumearen atsekabea bere seme-alabak elikatzeko.

Daniel Defoe

Sep 13, 1660

Daniel Defoe idazle, kazetari eta panfleto ingelesa izan zen. Mundu osoan ezaguna da Robinson Crusoe eleberriagatik. Defoe garrantzitsua da eleberriaren lehenengo laborategi bat izateagatik, Ingalaterran ezaguna egin zen genero literarioa eta ingeles eleberri guztien aita titulua ere jaso zuen.

Jonathan Swift

Nov 30, 1667

Jonathan Swift irlandar idazle satirikoa izan zen. Bere lan nagusia Gulliverren Bidaiak dira. Gizartearen eta gizakiaren aurka idatzitako kritika mingarrienak eta, aldi berean, satirikoak dira.

(VOLTAIRE) LANAK

Period: 1694 to 1778

Voltaire askatasun zibilak defendatu zituen. Bere lanak "Voltaire y el fanatismo" deitzen da. Bigotasunaren eta intolerantziaren aurkako borroka da.
«Entendemos hoy en día por fanatismo una locura religiosa, oscura y cruel. Es una enfermedad que se adquiere como la viruela» Eleberri filosofikoak idatzi zituen. Adibidez, "Cándido" "Zadig: o el destino" edo "Tratado sobre la tolerancia"

FRANTZIAR ELEBERRIA (Voltaire)

Period: 1694 to 1778

Pentsamendu askatasuna defendatu zuen eta ez zuen kritikarik egin intolerantzia erlijiosoaren aurrean.
Arrazoiaren domeinua ikuspegi teozentrikoaren gainetik defendatu zuen.
Giza arrazoiaren indarra azpimarratu zuen. -Historia lanak (Luis XV.aren mendearen historia...)
-Lan dramatikoak (Edipo…)
-Narrazio lanak (Zadig, Sinesbera, Kandido edo baikortasuna…)

VOLTAIRE

Nov 21, 1694

Idazlea, historialaria, filosofoa eta abokatu frantsesa izan zen. Masoneria lanetan aritu zen eta Ilustrazioaren ordezkari nagusietako bat da. Jaiotze data: 1694ko azaroaren 21a, Paris, Frantzia.
Hil zen: 1778ko maiatzaren 30a, Paris, Frantzia.

BRITANIA HANDIAREN SORKUNTZA

1707

Ingalaterra eta Eskoziaren batasuna: Britania handia

FRANTZIAR ELEBERRIA (Rousseau)

Period: 1712 to 1778

Rousseau hezkuntzan tratamendu indibidualaren ordezkari tipikotzat jotzen da.
Ilustrazioaren Aroko pentsalari nagusietako bat izan zen.
Eman zuen nagusitasuna sentimendu naturalari, ez ilustratutako arrazoiei, eta hori izango da erromantizismoaren germen.
Konbentzio sozialetatik kanpo dagoen naturaltasunera itzultzea da Rousseauk hezkuntzarako duen ideia.

(ROUSSEAU) LANAK

Period: 1712 to 1778

-Emilio:1762an idatzitako gizakiaren izaerari buruzko tratatu filosofikoa da, "bere lan guztien onena eta garrantzitsuena" Emilioren gaia, "gizaki naturala" gizarte ustel horrekin bizitzeko aukera ematen duen hezkuntza sistema proposatzen du. -Eloisa berria:1760. urtean argitaratutako epistola bat, giza sentimenduen azterketa sakon batean murgiltzen gaitu: maitasuna grina eta maitasun filiala, betebeharra, ohorea eta bertutea, adiskidetasuna, leialtasuna ezkontzan ...

ROUSSEAU

Jun 28, 1712

Idazlea, pedagogoa, filosofoa, musikaria, botanikoa eta naturalista suitzar izan zen. Preromantizismoaren lehen idazleetarikoa da. Bere ideia politikoek eragin handia izan zuten Frantziako Iraultzan. «El hombre nace libre, pero en todos lados está encadenado»

ITUNA

1713

Utrech-eko ituna: Espainiako Ondorengotza Gudaren bukaera

ERRET-AKADEMIA

1714

Felipe V.ak Espainiako Erret- Akademiaren sorrera baimendu

ILUSTRAZIOA (XVIII mendea)

1715

KULTURA ETA IDEOLOGIA MUGIMENDUA BAT DA.

Frantziako Luis XIV. hil

1715

EZAUGARRIAK

Period: 1715 to 1789

-Arrazionalismoa.
-Euperismoa.
-Kritizismoa.
-Ezagutzearen desioa.
-Utopismoa.
-Erreformismoa.
-Garapena eta zoriontasuna.

SARRERA

Period: 1715 to 1789

Ilustrasioa edo argien mendea deitu izan zaio XVIII mendean.
Arrazoimena da mundua.
Ideia hauek Inglaterran hedatu ziren aurrena, gero Frantzian eta askenik Alemanian.

D. Defoe: Robinson Crusoe

1719

Robinson Crusoe 1719an argitaratu zuen, obrarik ospetsuenetako bat da eta ingelesezko lehen nobela kontsideratu zen. Protagonistaren fikziozko autobiografia da, 28 urte igaro dituen urruneko basamortuan igarotako naufragiatu ingeles batek.

Montesquieu: Gutun Pertsiarrak

1721

XVIII. mendean, Ekialdea eta bidaiak orokorrean modan jarri ziren. Alta, eleberri hau Amsterdamen argitaratu zen 1721ean, eta Montesquieuk, zuhurtziaz, ez zuen egiletzarik aitortu. Haren arabera, bilketa anonimo bat izan zen eta berak edizio lanak baino ez zituen egin. Jarrera horri esker garaiko frantses gizartea kritikatzeko gai izan zen zentsuraren beldurrik gabe

D. Defoe: Moll Flanders

1722

Defoe-k kazetari gisa lan egin ondoren idatzi zuen, eta dagoeneko izen handiko idazlea izan zen Robinson Crusoe eleberria argitaratu zuen 1719an. Garai hartan politikan zituen eraginak gutxitzen ari ziren , Moll Flandersen historian agerikoak dira liberal edo whig gisa dituen ikuspegiak.

J.Swiften Gulliver-en bidaiak

1726

Jonathan Swift idazle irlandarraren eleberria da. Liburua gizakiaren satira bat da, baita bidaien liburuen parodia ere. (3 zatitan banatuta dago)

Gulliverren Bidaiak

Oct 28, 1726

Gulliverren Bidaiak Lemuel Gulliver bidaiatzea atsegin du Ingalaterran Nottinghamshireko zirujau ezkondua da. Sartu hegoaldeko itsasoetara bidaiatzeko gaitzesgarri bat ekaitz bat erori eta uharte batera joaten denean. Irla hau, Liliput, 6 hazbete inguruko altuera txikiek bizi dute. Jonathan Swift idazle eta klerikar irlandarraren prosa satira bat da, "bidaien kontakizunen" azpigenero literarioa. Swift-en ipuin luzeko lan ezagunena eta literatura ingelesaren klasiko bat da

Voltaire: Filosofia gutunak

1734

Mendeko frantziar idazle eta filosofoa. ... Filosofian, Voltaire Locke-ren aditua da (Ikusi): esperientzia ezagutzaren iturria dela uste du, substantzia inmateriala pentsaezina da.

Montesquieu: Legeen izpiritua

1748

Filosofo eta jurista frantziarra izan zen. Ilustrazioa izenarekin ezagutzen den mugimendu intelektualaren eta kulturalaren testuinguruan gauzatzen da.

LITERATURA NEOKLASIKOA

Period: 1750 to 1827

Neoklasizismoa mugimendu kultural, artistiko eta literarioa izan zen. Frantzian garatu zen mendearen erdialdetik XIX mendearen lehen hamarkadetara arte, gero erromantizismoaren ordez.

ENTZIKLOPEDIA

1751

Zientzia edo arte bati buruzko giza jakintza edo ezagutza multzoa, artikulu bereizietan, orokorrean alfabetikoki antolatuta aurkezten den lana.

Voltaire: Luis XV.aren mendea

1751

Entziklopediaren lehen alea

ENTZIKLOPEDISTAK

Period: 1751 to 1772

Montesquieu: Gutun Pertsiarrak. Legeen izpiritua.
D´Alembert: Entziklopediako “Aitzin solasa"
arrazoitutako zientzia, arteak eta eskulanak, 17 liburuki osatutakoa.
Frantziako Ilustrazioaren ideiak zabaltzeko helburu generikoa.

Voltaire: Kandido

1759

Josulagunak Frantziatik kanporatu.

1764

Voltaire: Filosofia hiztegia 1764an argitaratu zuen Hiztegi filosofiko eramangarria izenburuarekin, bere egileak "Infamiaren" gerrarako makina gisa pentsatu zuena.

Josulagunak Espainiatik kanporatu

1767

Goethe: Werther gaztea

1774

Werther gaztearen penak Johann Wolfgang von Goethe-k egindako epistolari erdi autobiografikoa da. Werther eleberriaren pertsonaia nagusia Charlotterekin eromena maiteminduta dago, beste gizon batekin konprometituta dagoen emakumea da. Eleberri erromantikoenetakoa da eta mugimendu erromantikoa abiarazi zuen lehen nobela da.

Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Deklarazioa

Jul 4, 1776

EEBB-k independentzia aldarrikatu.
Virginia estatuan Gizakiaren eskubideen adierazpena egiten dute. Gizakiaren eskubideen lehen adierzpen modernotzat hartzen da. Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Deklarazioa bigarren Kongresu Kontinentalak idatzitako dokumentua da.
Hamahiru kolonia amerikarrek hamahiru estatu burujabe eta independente berri definitu zituzten eta jada ez zuten britainiar agintea ezagutzen. Horren ordez, nazio berria osatu zuten: Estatu Batuak.

George Washington

1789

Ameriketako Estatu Batuetako lehen presidentea izan zen 1789 eta 1797 artean. Estatu Batuetako Independentzia Gerran Kontinental Armada iraultzailearen buruzagia izan zen. Ameriketako Estatu Batuetan Aitaren aita da.

Aro berri bat

1789

Frantziako Iraultza.
Gizakiaren eta hiritarrearen eskubideen adierazpena egiten dute, AEBkoa eredu hartuta.
G. Washington, EEBBko lehen lehendakari. Urte hartan aro modernoari amaiera eman zitzaion Frantziako Iraultzarekin aro garaikideari.

Luix XVI

Jan 21, 1793

Luis XVI.ari burua moztu Parisen.
Frantziako Iraultzaren gertaera garrantzitsuenetako bat izan zen. Luis XVI eta bere emaztea, Marie Antoinette erregina, gillotinan hiltzera kondenatuak izan ziren, Frantziako Iraultzak erregeen botere absolutua indargabetu zuenean.

Frantziako iraultza

May 4, 1799

Frantziako Iraultza 1789 urtetik hasi eta 1804 arte luzatu zen. Frantzian mugimendu politiko eta sozial sendoa izan zen, Inperio Napoleonikoak ezarritako estatu kolpearekin amaitu zenean. Mugimendu hau Frantzian zehar egindako hainbat topaketa bortitzen kausa izan zen eta Europako beste leku batzuetan hedatuz, topaketak protagonistak izan zituen erregimen zahar bezala ezagutzen zen sistema politiko zaharreko aurkari eta aldekoak.

Napoleon Bonaparte

Nov 9, 1799

Napoleon estatu kolpe harrigarria eman zuen popularren eta armadaren laguntzarekin.