Historiaurrea

Erdi paleolitoa

120,000 BCE

Erdi paleolitoa

Period: 120,000 BCE to 35,000 BCE

• Homo sapiens neanderthalensis gizakia sortu zen.
• Nagusiki ehizan aritzen ziren baina fruituak eta beste landare batzuk ere biltzen zituzten.
• Klima hoztu zenez haitzuloetan bizitzen hasi behar izan zuten.
• Batzuetan tenperaturak igotzen ziren eta haitzuloak utzi eta tresnak egiteko lehengaien bila joaten ziren. Behin nahi zutena lortuta haitzulora bueltatzen ziren.

Goi-Paleolitoa

35,000 BCE

Goi-Paleolitoa

Period: 35,000 BCE to 8000 BCE

• Homo sapiens sapiens agertu zen eta Neanderthal gizakia galdu zen.
• Harriak eta hezurrak erabiliz tresnak eta lanabesak egiten zituzten.
• Ehiztari adituak izateaz gain, arrantzan ere bazekiten, eta kostaldean itsaskiak biltzen zituzten fruituekin batera.
• Ibaien ertzetan, kanpo kanpalekuetan edota haitzen babesean bizi ziren. Enborrak, adarrak...erabiliz txabolak egiten zituzten.
• Bizitza espirituala oso garrantzitsua zen eta hildakoak lurperatzen zituzten beren gauzekin batera.

Mesolitoa

8000 BCE

Mesolitoa

Period: 8000 BCE to 5000 BCE

• Paleolito eta neolitoaren arteko tartea da.
• Tenperaturak igo ziren eta bizimodua aldatu zen.
• Nekazaritza eta abelzaintza garatzen hasi ziren.
• Hileta-errituak egiten zituzten, eta gorpuak lurperatzen zituzten.
• Labar-pinturetan, animaliak ez ezik pertsonak marrazten hasi ziren.

Neolitoa

5000 BCE

Neolitoa

Period: 5000 BCE to 2000 BCE

• Aro honen ezaugarri nagusia abeltzaintzaren eta nekazaritzaren garapena zen.
• Pertsonak, apurka-apurka herrixketan biltzen hasi ziren.
• Janaria ugaritzeari esker jendeak lanak banatzen hasi ziren: zeramistak, ehuleak, igeltseroak...
• Artisauek beren lanak eta zerbitzuak eskaintzen zituzten janararien truke eta horrela merkataritzaren sorrera hasi zen.
• Hobeto elikatzen zirenez heriotza-tasa jaitsi zen; ondorioz, biztanleria izugarri hazi zen.

Lugalzagesi, Ummako printzea

4500 BCE

Ur, Uruk, Larsa eta Lagash herrien boterea hartu zuen.

Sumertarren inperioa

Period: 4000 BCE to 2500

Sumertarrak Mesopotamiako hegoaldean bizi ziren hiri-estatu independientetan.
Beste hirietatik edo herri nomadetatik babesteko harresi handiak egiten zituzten.
Ubideak eta esklusak eginez, soroak ureztatzen zituzten eta nekazaritza (zerealak, barazkiak...) eta abelzaintza (behiak, ardiak...) garatzen zituzten.
Ibaietan ere arrantza egiten zuten eta hegaztiak ere ehizatzen zituzten.
Oso jakintsuak ziren: idazkera asmatu zuten eta matematiketan, medikuntzan eta literaturan oso onak ziren.

Metal aroa

3000 BCE

Antzinako Egipto

3000 BCE

Antzinako Egipto

Period: 3000 BCE to 500 BCE

Inperio boteretsu bat zen. Politeistak ziren.
Gizartearen antolaketa honakoa zen:
1-Faraoia: erregea zen eta jaikotzat zuten
2-Eskribak eta goi-funtzionarioak: jauregietan bizi ziren
3-Gerlariak eta nobleak
4-Apaizak
5-Merkatariak: salerosketak egiten zituzten
6-Nekazariak %90a: ez ziren lurren jabe
7-Esklabuek:bizi-maila ezberdina zuten Bizimodua: nekazaritza (zerealak, barazkiak, datilak, eztia, lekaleak), arrantza eta abelzaintza egiten zuten. Artisauak ere ziren: bitxigileak, buztingileak.

Metal Aroa

Period: 3000 BCE to 700 BCE

3 zatitan banatzen da:
- Kobre aroa: K.a 3.000 - K.a 1.700
- Brontze aroa: K.a 1.700 - K.a 1.100
- Burdin aroa: K.a 1.200 - K.a 700 Metalak suan jartzen zuten eta nahi zuten forma emanez, tresnak, armak eta lanabesak fabrikatzen hasi ziren.
Metalarekin batera zeramika garatu zen eta ontziak eta jateko gailuak egiten zituzten.
Nekazaritzako ekoizpena handitzeak truekea ekarri zuen.
Truekearekin animaliak edo lanabesak trukatzen zituzten janaria edo lekaleen ordez.

Kultura prehelenikoak

Period: 3000 BCE to 1150 BCE

Inperio akadiarra

Period: 2500 BCE to 2100 BCE

Akadiarrak sumertarrak baino iparralderago hedatu ziren.
Hiri nagusienak Akad eta Babilonia ziren

Sargon erregea

2350 BCE

Akadiar inperioa sortu zuen ete lehenengo erregea izan zen.

Babiloniar Inperioa

Period: 2100 BCE to 1250 BCE

Lehenik Babilonia hiri bat izan zen eta Hammurabik (Babiloniako erregeak) beste hiri batzuk konkistatu ondoren, inperio bat sortu zuen.
Sumerioen ureztatze eta nekazaritza teknikak jarraitu zituzten eta artea, matematikak (hirurogeitar sistema), medikuntza (diagnosia, azterkera fisikoa...), eta astronomia (astronomia taularik zaharrena, atrolabioa...) ere garatu zituzten.
Babiloniarrek mendebaldeko herriekin salerosten zuten. Ondorioz, eragina izan zuten haiengan.

Ishtar atea, Babilonia

2000 BCE

Asiriar Inperioa

Period: 1250 BCE to 612 BCE

Asirioak Mesopotamiako iparraldean bizi omen ziren.
Hiru arotan banatzen da Asiriar inperioa: paleoasirioa, erdiasirioa eta neoasirioa.
Paleoasirioan Assor hiri estatua bakarrik asiriar inperiokoa zen baina denborra aurrera egin ahala erdiasirioan Ninive eta Kalkhu konkistatu egin zituzten eta azkenik neoasirioan Arbela eta Dur Sarrukhi ere bai.
Oso inperio gerralaria omen zen eta asiriar erregeek lehoiak ehiztatzeko tradizioa zeukaten.

Aro iluna

Period: 1150 BCE to 800 BCE

Aro Iluna deritzogu mundu mizenastarra kolapsatu zenetik polisetan dagokion sistema sozial eta politikoa eratu zeneko aldiari.

Asirioak, herri gerrelaria

1000 BCE

Aro arkaikoa

Period: 800 BCE to 490 BCE

Aro klasikoa

Period: 490 BCE to 334 BCE

Greziako eta Erromako gizarteek aurrera egin zuten eta eragin handia izan zuten Europan, Afrikako Iparraldean eta Asiako mendebaldean.

Aro helenistikoa

Period: 334 BCE to 30 BCE

Alexandro Handia hil zenetik, Errepublika erromatarrak ekialdeko Mediterraneoa eta Asia Txikia konkistatu zituen arte

Erromatar inperioa

Period: 27 BCE to 395