HISTORIAURREA

Metal- Aroa

Period: 6001 BCE to 1000 BCE

Garai honetan metala garatu zen, eta metala erabiltzen zuten hobeto ehizatzeko edo haien herria obetzeko. Metalarekin gauza asko sortu ziren adibidez: lantzak, espatak abeltzaintzan hobeto lan egiteko tresnak, eskutuak, labeak, martilloak...egiten zituzten.

Mesopotamia

Period: 6000 BCE to 538 BCE

Mesopotamia izan zen lehen herria idazketarekinhasi zena eta hien idazketa kuniformea deitzen zen; Ez dakigu zergaitia baina gero egipto idazten hasi zenean ez zuen mesopotamiaren idazketa berdina hartu, eta egiptoren idazketa hieroglifikoa zen.

Egipto

Period: 3150 BCE to 525 BCE

Egipto izan zen 2. hiria idazketa asmatu zuena, haien idazketa hielogrifikoa deitzen zen.
Egipto 3 klasetan banatzen zen:
Faraoiak ziren botere guztia zeukatenak.
Nobleek hirietan bizi ziren eta nekazaritzan, abeltzaintzan... lan egiten zuten.
Esklaboak hiriaren kanpo bizi ziren eta beste batzuk faraoien etxeetan, faraoien etxeko zereginak egiteko. Datu batzuk:
Politeistak ziren, hau da jainko-jainkos bat baino gehiagotan sinesten zuten.
Haien animali sakratua katua zen.

Grezia

Period: 1200 BCE to 323 BCE

Grezian Hiri handietan bizi ziren, hiriak harresis inguratuta zeuden. Hiria 4 zatitan bananduta zegoen: Etxebizitzak tenpluak, harresiaren kanpoan ( hor esklabuak lan egiten zuten, soroak eta portuakzeuden ) eta azkenik zeuden denbora librearako anfitietroak, antzokiak... Grezian politeistak ziren, jainko bat baino gehiagotan zinesten zuten, oso religiosoak ziren, eta tenpluetara joaten ziren jainko-jainkosekin komunikatzera. Grezian ez zegoen berdintasunik nesken eta mutilen artean.

Noiz eta non sortu zuten Latindarrek herrixka bat?

Period: 800 BCE to 701 BCE

Latindarrek sortu zuten herrixka bat Palatino mendian, Tiber ibaiaren ondoan. K.a. VIII. mendean Palatinora joan ziren eta ezaten zuten herrixka hori oso ona zela gauza on asko zituela. Hurrengo ondorioengaitik: Altua zelako oso erraz babesten zen.
Nekazaritza oso ona zen lur emankorrak zituelako.
Lekua oso ondo egiten zion merkataritzarekiko, Tiber ibaiari eta Mediterranoari esker.

Erromako historioa zein hiru arotan bereizten da?

Period: 753 BCE to 476

Ba bereizten da hiru momentu desberdinetan, hurrengoak dira: Monarkia: Monarkia K.a. 753.urtetik K.a. 509. urteraino, monarkian Erroma sortzen da. Errepublika: Errepublika K.a. 509. urtetik K.a. 27. urteraino, errepublikan erregeak tronutik kentzen dira. Errepublika eta inperioaren erdian Augustok bere burua lehen enperadorea izendatzen du. Inperioa: Inperioa K.a. 27.urtetik K.o. 476.urteraino, inperioan Erromatar inperioaren gainbehera gertatzen da.

Erromako monarkia

Period: 753 BCE to 509

Erromar inperioaren hasieran monarkia zegoen. Monarkia horretan errege batek botere guztia zeukan eta besteek ezin zuten ezer egin,senatua izan ezik. Senatua erregeari laguntzen zion batzar bakarra zen eta batzarrean zeuden pertsonak Patrizioak ziren.
Hortik aurrera errege guztiak etrusoak ziren. Sarritan Erromatarrak matxinatu egiten ziren, ez zituztelako etrusoak onartzen. Hortik gutxira, senatuak erregea kendu eta etrusoak botere guztiarekin geratu ziren. Horrela errepublika hasi zen.

Hominizazioa

Period: 699 BCE to 2024 BCE

Hominizazio prozezua gizakiaren eboluzioa da.Orain dela 7 milioi urte hasi zen. Urteekin aldatzen joan da beharren arabera.
4 aldaketa nagusi egon dira. Bipedismoa, Buruezurraren edukiera handiagoa. Mailaezurrak eta hortz-aginak txikiagotzea eta Aurpegiaren neurria txikiagotzea. 6 espezie mota egon ziren gu baino lehen:
- Ardipithecus Afarennsis
- Ardipithecus
-Homo Habilis
-Homo Erectus
-Homo Nearderthalensis
-Homo Sapiens

Erromako Errepublika. 2

Period: 509 BCE to 27 BCE

Erromaren edapena:
Erroma herri asko konkistatu zituen:
- Lehenik Italiako Penintsula.
- Gero Europa, Afrika eta Asia.
Nagusiki Mediterraneo itsasoaren inguruan daden herrixkak. Armada hori Legioa deitzen da, antzinaroan inperiorik handiena sortu zuen.

Erromako Errepublika. 1

Period: 509 BCE to 27 BCE

Duela urte batzuk Erreublika ezarri zen, gobernu mota bat. Errepublikan ez zuen pertsona bakar batek boterea (monarkian bezala). Hasieran agintean bakarrik patrizioak zueden baina gero plebeioek ere lortu zuten egoten erakunde horietan.
Errepublikako erakundeak:
-Senatua: erakunde garrantzitsuena,legeak berrestu eta politika eta ekonomia zuzendu.
-Magistratuak: gobernu kargu politikoak, bakoitzak eginkizun bat, ekonomia, armada...
-Komizioak: batzarrak, magistratuak aukeratu eta legeak bozkatu.

Errepublikaren krisia

Period: 146 BCE to 27 BCE

Krisiaren kausak:
- Senatarien ustelkeria (aprobetxatu boterea lapurtzeko)
- Desparekotasuna (aberatsen eta txiroen artean, horregaitik matxinada asko egon)
Matxinadei aurre egiteko:
- Senatuak botere gehiago eman armadari eta hainbat militarrek egoera aprobetxatu botere guztiak bereganatzeko.
- Horretako famatuena Julio Zesar izan zen.

Julio Zesar

Period: 100 BCE to 44 BCE

• Oso militar ospetsua, arrakasta militar asko lortu zuen.
• Senatuak berari boterea eman krisialdiarekin bukatzeko baina berak diktadorea bihurtzeko erabili zuen. Botere gorenak eskatuz.
• Errepublikaren jarraitzaileek beldurra zioten, bere burua erregea izendatzeagaitik eta horregaitik K.a. 44. an senatari batzuel Julio hil zuten, 23 sastakadaz.

Aro Arkaikoa

Period: 30 BCE to 336 BCE

Aro Arkaikoan gauza garrantzitsu asko gertatu ziren; Idazkera errekuperatu egin zen, txanpona erabiltzen hasi zen, hiri estatuak garatu ziren, legegileak sortu egin ziren, armadak eratu ziren eta guerran zihoazena zaldiak eta beraren gauzak erabiltzen hasi zituzten.

Erromako Inperioa. 1

Period: 27 BCE to 476

Zesar hil eta gero Senatuak eman zion boterea bere adopziozko semeari: Oktaviori eta lehen enperadorea zen. Botere guztia zeukan, jainkotzat hartu zuten, senatua, komizioak eta magistraturak kontrolatzen zituen.
Dinastiak sortu ziren, familia bateko norbaitek hartzen zuen beti enperadore kargua.
Inperioaren oparitasun-aldia (I. eta II. mendeak): Erromak bere hedapen handiena lortu, bakea esartzean oparitasun ekonomikoa ailegatu zen. Erromanizatu zirenez bizimodua, legeak eta erlijioa bereganatu.

Erromako Inperioa. 2

Period: 27 BCE to 476

Inperioaren krisiaren hasiera (III. mendea)

• Krisis militarra:germaniarrak eta persiarrak jo zieten
• Krisis ekonomikoa: merkataritzak behera egin
• Krisis politikoa: enperadorearen agintea ahuldu
• Gizarteko krisia: zergak igo, gudak, biztanleria haserre.. Inperioaren zatiketa (V. mendean)

395.ean Teodosio enperadoreak lurraldea bi zatitan banatu zuen:
- Mendebaldeko Erromatar inperioa Honorio semeari eman
- Ekialdeko Erromatar inperioa Arkadio semeari eman

Paleolitoa

Period: 2 BCE to 8000 BCE

Behe-paleolitoa:Duela 2 milloi urte ordezkariak bizi ziren, oinarrizko antolamendua zuten. Janaria lortzeko ehizatzen zuten,hori gizonek eta emakumeek fruitu bilketan eta seme-alabak zaintzen aritzen ziren. Erdi-paleolitoa:Homo-sapiens eta neanthertalensis gizakia zegoen, haiek jateko ehizatzen zuten. Klima hor hotzagoa zen eta kobazuloetan bizi ziren ( klanetan ). Goi-paleolitoa:Homo-sapies sapiens gizakia agertu zen. Ibsietatik oso gertu bizi ziren eta ez zeukaten kanpaleku finkorik.

Neolitoa

Period: 1 BCE to 4 BCE

Neolitoan homo sapiens gizakia garatu zen eta nomadak izateari sedentarioak izatera pasatu ziren. Garai horretan hasi ziren agrikultura eta nekazaritza lantzen eta horri esker ondo elikatzen ziren. Ere hasi ziren zeramika lantzen adibidez zeramikarekin etxeak, utensilioak...egin zituzten; arteaz hitz egiten gaudenez ere hasi ziren marrazketarekin, haien etxeetan, harrietan...

Ze herri bizi ziren Erroma existitu baino lehen?

Period: 1 BCE to 1000 BCE

Herri ugati exixtitu ziren Erroma baino lehen Italiar Penintsulan, K.a. I. milurtekoan, hurrengoak izan ziren: Iparraldean -----> Etruskoak
Erdialdean -----> Latindarrak
Hegoaldean -----> Greziarrak ( kolonietan )

Nork eta non sortu zen kristautasuna?

Period: 1 CE to 100

Ba kristautasuna I. mendean Jesusek sortu zuen erlijioa da, Judean, gaurko Palestinan sortutakoa. Jesusek bere mezue beraren apostuluekin hedatu zuen, ideia hauekin:

• Erlijio mooteista egongo da ( jainko bakarra ).
• Pertsona guztiak berdinak.
• Elkar maite eta guztioi barkatu.
• Denak betiko bizitza eukiko dute.

Santimamiñe

Period: Apr 6, 1976 to Mar 14, 2024

Santimamiñe aztarnategi bat da,aztarnategi hau azkondon topatu dezakezu. Horain dela 1976.urtean topatu zuten, lagunen talde bat topatu zuten. Bere barruan ehunka margolan topatu dezakegu adibidez bisonteak, zaldiak...