AINTZINAROA

Nilo Bailaran ibaia

5000 BCE

Afrikako lautadetatik zetorren giza taldeak Nilo Bailaran lurra lantzen eta abereak hezten hasi zen. Hasiera batean herri txikiak eraiki zituzten, pixkanaka elkartu, eta herri handiagoetan bildu ziren.

Afrikako Erdialdeko lautadak

5000 BCE

Afrikako Erdialdeko lautadetatik zetorren giza talde bat Nilo bailaran lurra lantzen eta abereak hezten hasi zen eta herri txikiak eraikitzen hasi ziren. Herri horiek, pixkana-pixkana, elkartu egin ziren eta herri handiagoak sortu zituzten.

Zumerian ziurrenik

3500 BCE

Eskribek puntzoien bidez berdindutako buztin zatietan kontabilizatu nahi izaten zituzten gauzen zirriborroak marrazten hasi ziren. Piktogramak ziren.

Gizon bizardun baten estatutxoa

3300 BCE

Gizon bizardun baten estatuatxoa, oso litekeena, da errege-apaiz batena izatea.

Egipto

3100 BCE

Egipto Garaia, hegoaldean, eta Egipto Beherea, iparraldean, eta borrokan ibili ziren etengabe,hegoaldeko Menes edo Nermer erregeak K.a. 3100 urte inguruan iparraldea konkistatu eta bereganatu zuen arte.Horrela Egiptoko kulturak, eta ia aldaketarik gabe, 3.000 urtez iraun zuen.

Egipto

3100 BCE

Bi erresuma sortu ziren orduan, Egipto Garaia, hegoaldean, eta Egipto Beherea, iparraldean, eta etengabe borrokan ibili ziren, hegoaldeko Menes edo Nermer erregeak K.a. 3100. urte inguruan iparraldea konkistatu eta bereganatu zuen arte.

Kretako biztanleak

3000 BCE

Kretako biztanleek kobrea erabiltzen hasi ziren, eta itsasontziak eraikitzen zituzten; horiekin, inguruko herriekin merkataritza-harremanak ezarri zituzten.

Minostar kultura

Period: 3000 BCE to 2000 BCE

Kretako biztanleek kobrea erabiltzen hasi ziren, eta itsasontziak eraikitzen zituzten; horiekin, inguruko herriekin merkataritza-harremanak ezarri zituzten.Idazten bazekiten eta nekazaritza, abeltzaintza eta merkataritza zituzten bizibide. Kalitate handiko artisautza-objektuak eta janaria saltzen eta erosten hasi ziren. Jauregietan bizi ziren erregeek gobernatzen zituzten Kretatarrak, margoekin apaintzen ziren eta ez zuten harresirik, uhartea defentsa naturala zelako.

Indo ibaia

Period: 2500 BCE to 1700 BCE

Indo ibaiaren ibilgutik bost bat kilometrora badaude ere, garai hartan herria ibaiaren ertzetan kokatzen zen. 50.000 biztanle inguru zituen, beraz, munduko metropolirik handienetako bat zen.Eta ere zibilizazio bat izan zen.

Politikaren eboluzioa

2380 BCE

Lugalzagesik, Umma herriko printzeak, Ur, Uruk, Larsa eta Lagash herrien boterea hartu zuen, eta Sumer herrialdea lehen aldiz batzea lortu zuen.

Akad herriko Sargon erregea

2370 BCE

Akad herriko Sargon erregeak inguruko herriak konkistatu eta batu zituen, eta Mesopotamian lehenengo inperioa hedatu zuen.

Akaden inperioa

Period: 2355 BCE to 2279 BCE

Sargon I Handiaren erregetzan , hiri-estatu sumertarrak batuta geratu ziren eta horrela sortu zen historiako lehen inperioa, Akaden Inperioa; zituen lurraldeak Mediterraneoa eta Turkiaraino hedatu ziren.

Naram-Sin-en

Period: 2254 BCE to 2218 BCE

Akaden inperioaren goieneko unea Naram-Sin-en erregetzan lortu zen, baina, hura hil eta gero, barruko arazo batzuek (konspirazioak, independentziaren aldeko mugimenduak etab.) eta, besteak beste, guti, amorrita eta lullubi herrien presioek, inperioaren gainbehera bizkortu zuten.

Ur dinastia

2120 BCE

Hiri-estatu batzuetako agintariek (Lagasheko Gudea, Urukeko Utu-hegal, Urko Ur-namu etab.) gutiak botatzea lortu zuten. Ur-Namuk III. Ur dinastia sortu zuen, eta garai horretan lehenengo zigurata eraiki zuen.

Mesopotamiar eskultura

Period: 2100 BCE to 2000 BCE

Eskulturan, errege-erreginei, jainkoei, goi-mailako funtzionarioei eta horrelakoei, hau da, boterearen eta fedearen ordezkariei, estatuak egin zitzaizkien. Nahiko txikiak izaten ziren, harri gutxi baitzuten. Estatua horietan, gehienetan, pertsonak banaka ageri dira, tronuan eserita edo zutik. Aurpegiaren eta gorputzaren arteko proportzioari ez zaio eusten. Aurpegi eta begi handiak dituzte. Normalean ez dira biluzik agertzen eta beren jantziak zurrunak dira.

Kretatzarrek edo minostarrek

2000 BCE

Kretatzarrek edo minostarrek, Zeus jainkoaren semearen kondairaren arabera, Minos erregearen omenez hartu zuten izena, indar handia izan zuten uharteetan eta Egeo itsasoaren kostaldean, eta Egiptoko beste lurralde batzuekin harremanak ezarri zituzten

Akropolis-aren ikuspegia

Period: 1831 BCE to 1885 BCE

Herriko lekurik altuenean akropolia edo “herri garaia” zegoen. Inguru horretan eraikitzen ziren tenplurik enblematikoenak; erasotzen bazieten, babesteko gune bihur zitezkeen.

Hicso Asiko inbasioa

1700 BCE

Barneko matxinadek Inperio Zaharraren suntsiketa ekarri zuten. Horren ondorioz, ezegonkortasuna nabarmena izan zen; ondoren, Erdiko Inperioa sortu zen (XI. dinastiatik XIII.era ). Garai hartan ureztatzeko lan handiak egin ziren. Hicso Asiako herriaren inbasioarekin batera, K.a. 1700 urte inguruan, bukatu zen garai hau.

Hammurabi kodea

1692 BCE

Mesopotamiarrek kodeetan biltzen zituzten legeak erabiltzen zituzten beren bizimodua gobernatzeko. Guztietan ezagunena Hammurabiren kodea da.
Kodea dioritazko harri batean grabatuta dago. Hammurabi eta Samas jainkoen irudiak ditu apaingarri. Semitaz idatziriko 282 artikulu dauzka, eta ezagutzen den lege bildumarik zaharrena da.

Kreta

1500 BCE

Kretak K.a. 1500 urte inguruan pairatu zuen suntsiketa orokorra aprobetxatu egin zuten, Mediterraneoan eta hiru mendetan zehar, hegemonia kultural eta komertziala inposatzeko.

Mizenestar armak

1200 BCE

Gerrek, goseteek, gainpopulazioak, uzta txarrek eta beste hainbat arrazoik eraginda, krisialdi ugari izan zen, eta burdinazko armak erabiltzen zituzten iparralderagoko herriak, garai horiez baliatu ziren lurraldean indarrean sartzeko eta zibilizazio mizenikoa desagerrarazteko.

Gerrak eta barneko gatazkak.

1200 BCE

Gerrek eta barneko gatazkek eragindako krisiak horren gainbeheraren hasiera izan zen, eta joniar, eoliar eta doriarren finkapena erraztu zuen.

Gauzak berriak erabiltzen hasi ziren.

1200 BCE

Gerrek, goseteek, gainpopulazioak, uzta txarrek eta beste hainbat arrazoik eraginda, krisialdi ugari izan zen, eta burdinazko armak erabiltzen zituzten iparralderagoko herriak, garai horiez baliatu ziren lurraldean indarrean sartzeko eta zibilizazio mizenikoa desagerrarazteko.

Herri independienteak

900 BCE

Herri batez eta zenbait herrixka, zelai eta basoz osatutako estatu txikiak sortzen hasi ziren; polis izena eman zitzaien. Independenteak ziren eta eskubide, betebehar eta interes komunak adierazten zituzten lege batzuen bidez, gobernatzen ziren herritarrak. Hoplitak, polis izenekoak defendatzeko soldadu bihurtutako herritarrak ziren.

Polis helenikoak

500 BCE

Asia Txikian, gaur egungo Turkian, kokatuta zeuden polis helenikoak Persiarren menpe egon ziren. Horietako batzuk altxatu egin ziren, eta laguntza eskatu zieten gainerakoei, baita Atenasek eta beste polis batzuek erantzun ere.

Derecho ciudadano

451 BCE

Periklesek hiritar-eskubidea murriztu zien aita eta ama atenastarren seme-alabei.

Greziak Egipto konkista

332 BCE

Ondoko herri batzuen, asiriar edota persiarren inbasioa jasan ondoren, Greziak Egipto konkistatu zuen. Alexandro Handia hil eta gero, horren jeneral izan zen Ptolomeok dinastia bat fundatu zuen, erromatarrek bere inperioko probintzia bihurtu arte, 300 urtez gobernatuko zuena. Garai hartan, grekoa izan zen hizkuntza ofiziala, baina Egiptoko kultura errespetatu zuten, eta horri esker biziraun zuen.

Judaismoa eta kristautasuna

313 BCE

Konstantino enperadoreak tolerantzia erlijiosoa aldarrikatu zuen. Teodosia enperadorearekin batera, kristautasuna Inperio osoko erlijio ofizial bihurtu zen.

Rossetta harria

196 BCE

Egiptoko Rosetta herritik hurbil, hiru alfabeto desberdin (hieroglifikoa, demotikoa eta grekoa) erabiliz garbatutako basaltozko harri bat aurkitzea -oinarrizkoa izan zen Egiptoko idazketa hieroglifikoa deszifratu ahal izateko. Rosettako harria Napoleonen armadaren soldaduek aurkitu zuten 1799an.

Venus eta Roma templua

135 BCE

Adriano eraiki zuen templua, erromatar koliseo guztiak bezala, estaldura-materialak kendu zizkioten.

Romaco coliseoa

80 BCE

Romako coliseo eraiki zen eta 80 urte irain zuen eraikina, 50 metro altuera zuen eta gaitasuna zuen eukitzeko 50.000 pertsona barruan.

Kristautasuna

64 BCE

Kristautasunak erromatar ohituren aurka egiten zuenez, eta erromatar jainkoak ukatzen zituenez, kristauak jazarriak izan ziren garai hartan. Neron enperadorearengaraitik , kristauak preso hartu eta torturatu egitenzituzten.

Inperio Berria

Period: 18 BCE to 20 BCE

Inperio Berria deiturikoa (XVIII. dinastiatik XX.era), Egiptoko Historiako garairik garrantzitsuena da, eta faraoirik ospetsuenetariko batzuek gobernatu zuten: Tutmotsis I.a, Tutmotsis II.a, Tutankamón, Ramses II.a, Ramses III.a, etab. Politika militarista erabili eta lurraldearen garapen handia lortu zuten.

Tigris eta Eúfrates

6 BCE

Tigris eta Eúfrates ibaiak dauden Ekialde Hurbileko herrialde batean (Mesopotamia) gizateriaren lehen kultura garatzen hasi zen. Denborak aurrera egin ahala, inguru horretan hainbat herri sortu zen.

Atenas

5 BCE

Atenas potentzia dominatzailea zeukan Egeo itsasoan. Atenisek harrotasun asko zeukaten hiriko botereagaitik eta distiragaitik, mundu grekoa akropolis berrian sartu zen.

Badeleko dorrea

1563

Biblian aipatzen den Babeleko Dorrea, Marduk herriko 90 m-ko altuera duen zigurat (Etmennanki) batekin identifikatzen da. Horren hondakinak Robert Koldewey arkeologo alemaniarrak aurkitu zituen 1908an.

Egiptoko kulturak

3000

Bailara inguruko basamortuek (“lur gorria”) muga naturala osatzen zuten eta, horregatik, nahiko zaila zen hortik inbasioren bat iristea. Horrela, Egiptoko kulturak 3.000 urtez iraun zuen ia aldaketarik gabe.

Mizenestar kultura

4000

Zibilizazio horren hizkuntza, greziar hizkuntzaren oso forma arkaikoa zen, eta idazten bazekiten.Erreinuak erregeek eta beren senitartekoek gobernatzen zituzten, langileak, eta horien artean esklaboak, herrixketan bizi ziren, eta jauregiaren ordezkariek kontrolatzen zituzten.

Minestar garatu

4000

Minestar kulturan garatu zen lurralde kontinentalaren hegoaldean (Peloponeso), akeoak heldu eta batera. Izena Mizenas, bere herri nagusitik hartu du.

Minostar kultura

5000

Minostar kultura orain dela 5000 bat urte sortu zen.

Mesopotamiaren sorrera

8000

Giza taldeak ibaien ertzetako lurrak lantzen hasi ziren. Apiriletik ekainera bitartean, mendietako elurra urtzen zenean, ibai horiek uhaldiak izaten zituzten, eta nahiko irregularrak izateaz gain uzta bertan behera geratzeko arriskua zekarten.

Hilobien arpilatzaileak

19,000

Arkeologoek Erregeen Bailara, XIX. mendearen hasieran, induskatzen hasi zirenean, hilobi gehienak arpilatuta zeuden jada. Bestetik, atzerriko potentziek ere lagundu egin zuten espoliazio honetan, haien museo garrantzitsuenen (Louvre, Londreseko Britanikoa, Berlin, Turin, Erroma etab.) bildumak, gero eta aberatsagoak bihurtu zituzten Egipton hartutako pieza hauekin.