Filosofia - BB1B - Maialen, Ane A eta Marem

Tales Miletokoa

624 BCE

624 - 546 k.a.
Mitologiatik at natura azaltzen zaiatu zen arrazoiaren bidez.
Arje-a ura zela uste zuen.
Matematikan ekarpenak egin. Tales-en teorema.

Anaximandro Miletokoa

610 BCE

610 - 545 k.a.
Filosofo eta geogarfo bat izan zen Antzinako Greziako. Talesen ikaslea izan zen.
Bere arjea Apeiron deitu zuen, indeterminatua, amaiezina eta ilezkorra izan behar zela esan zuen.
Bere ustez lurra berotik eta hotzetik sortu zen, eta ondorioztatu egin zuen lurra lehortzen ari zela beroa hotzarengan gainjartzen ari zelako.

Pitagoras Samosekoa

570 BCE

569 - 475 a.k. ( Grezian, Samosen jaio zen)
Matematiken sustatzailea. Natura matematikaren bidez aztertu zuen, eta hau arauntzen zuela frogatu zuen. Frogapenak egiaztatzeko, pitagorasen teorema asmatu zuen, triangeluaren azalera kalkulatzeko.
Pitagoras eskola bat sortu zuen, erlijioa eta filosofia aztertzen zuena. Matematikoak izendatu zuten bere burua

Heraklito

535 BCE

Familia aristokratiko batean jaio zen, Heraklito ez zun hiriko legeak jarraitu konstituzioa guztiz okertuta zelako pentsatzen zuelako.Heraklito da pentsamenduari buruzko hausnarketa egiten duen lehenengo pentsalaria. Logosaren doktrinaren arabera egiazko diskurtsoa dela, logosak unibertsoaren araua adierazten du. Logosa agerikoa den arren, gizaki gutxi batzuek hautematen dute. Miletoko eskolan hor, etengabeko mugimendua ikusi arren, ez zuen errealitatearen ezaugarri hori sakonki ikertu

Parmenides

515 BCE

Parrmenides Elean jaio zen, Grezian. Lehenengo Jenofansen ikasle izan zen, baina ez zen bere jarratzaile horregatik pitagoriko batekin, Aminias izenekoa, elkartu zen. Beste tradizio bat esaten du Anaximandroren jarratzailea izan zela ere. Parmenides lehendabizikoz Izateari buruzko hausnarketa egin zuen, bera esan zuen ezin dela ezertik sortu, gauzak ez dira aldatzen ezerrreztik izatera, existitzen den guztia betierakoa, hau da dena zerbaitetik eratorria dela.

Enpedokles

495 BCE

495 - 435 a.k.
Filosofo Greziarrazen, Agrigentoko herritarra. Lau gai klasikoen sortzailetzat jotzen da; unibertsoosoa urez, airez,suz eta lurrez osatzen zuela baieztatzen zuen. Literaturaeta kondairetan erabili zen gai bezala. Munduan sexu aldaketa izaten lehenetakoa izan zen.

Sokrates

470 BCE

Atenasen, Grezian jaio zen, greziako klasikoko filosofo bat zen.Sofisten kontra zegoen,ideiak defendatzeagatik Atenaseko epaileak heriotza zigorrera kondenatu zuen.Atenasko plazetan filosofia eztabaidak izaten zituen eta jendeareki hitz egiten zuen.Orakulua esan inoiz ez zela Sokrates bezain jakintzua eta esaldi famatu honekin:"Ezer ez dakit, ezer ez dakidala" erantzun zuen.Hiriko plazara joaten zen eta jendeari Zer da justizia?Zer da zientzia?Zer da ausardia?galdetzen zion.

Hipatia

350 BCE

Alejandrian jaio zen, filosofoa eta matematikaria izan zen, neoplatonismo klaseak ematen zituena. Plotinoren jarraitzailea, bere bizitza era logiko eta astekiko eramaten zuen. Konstantino I.a Handia enperadorea kristautasunera aldatu zuen, hurrengo urtean gurtze askatasuna onartu zuelarik. Hipatia kristatuen eskuetan hil zen, alejandriaren patriarkadoren aurka izan zen arrazoia.

Platon

347 BCE

(427 - 347 k.a.)
Filosofo greziar honek "ideien mudua" sortu egin zuen. Plamp hau kontzeptu unibertsal edo perfektuak gordetzen zuena, gainera perfektua eta denboaratik at zegoen.
Azaldu zuen gure arimak ideien mundutik etortzen zirela, baina gorputzarekin elkartzean kontzeptu hauek ahaztu egitzen zitzaizkigula.
Kobazuloaren mito famatua asmatu egin zuen kontzeptu hau azaltzeko.

Aristoteles

322 BCE

Estagiran jaiota, Platon bezala filosofia ozidentalaren aita dela esaten da. 200 tratu idatzi zituen, logika, metafisika, zientzia filosofikoa, fisika, astronomiko,.. buruz. Aristoteles Platonen dizipuloa izan zen. Pertsona gehien biizitzan bere ideak gaur egun konsideratuta daude zentzudun bezala. Atenaseko Liceoa fundatu zuen.

San Agustin Hiponakoa

354

(354 - 430 k.o.)
Filosofo eta teólogo kristaua izan zen. Santu hau eragin handia izan zuen erlijioan zein filosofía mendebaldarrean.
San Agustín gogoketa filosofikoan arimaren eta jainkoa izan ziren. Bere ustez liburu sakratuko idatziak neoplatonismoaren ideiekin bat etorri ahal ziren. Baita, jainkoaren mundua (neoplatonismoaren influentziarekin) perfektua eta aldaezina zela esan zuen.

Averroes

1126

(1126 - 1198 k.o.)
Alandalusen, Cordobán, jaiotako pentsalaria eta medikaria zen. Averroes pentsatzen zuen egia bakar bat zegoela, beraz filosofía eta erlijio artean ezin zen egon kontraesanik. Bere filosofía eta zientzia greziarrean zegoen oinarritua.

San Tomas Akinokoa

Jan 25, 1225

(1225 - 1274 k.o.)
Erdi Aroko intelektual filosofoetatik garrantsitzuena izan zen Santo Tomas. Aristotelesen sistema filosofikoa, lege naturala eta teología kristaua elkartuz "tomismo"-a sortu zuen.
Bere ustez fedea eta egia armonian zeuden, ez zela bata aukeratu behar, baizik eta bi jakintza desberdinak zirela. Kontzeptu unibertsalak abstrakzio bidez ateratzen zirela opinatzen zuen.
Hainbat liburu egin zituen kristautazunaren alde, baina baita aristotelesen ideia batzuen influentzia zituzten.

Gilen Ockham

1285

(1285 - 1347 k.o.)
Ockham, ingalaterrako fraide frantzizkarra izan zen. Unibertsalista zen, hau da, ez dago errealitate unibertsal bat baizik eta testigantza partikularretaz osatutako errealitate bat. Gainera, etorkizunean 'Ockhamen labana' deituriko ideia formulatu zuen; honen arabera gertaera berdina azaltzeko bi esplikazio etatik beti izango da zuzena sinpleena dena.

Nicolas Koperniko

1473

(1473 - 1543 k.o.)
Monje astronomoa izan zen, bere ekarpen zientifikorik nabarmenena teoria heliozentrista izan zen. Teoria honen arabera lurra eguzkiaren inguruan biratzen du, eta ez alderantziz, kopernikoren garaian usten zen bezala.
Bere doktrina erlijioa eta elizaren teoría guztiz ezeztatu zuen ta zientzia fedetik banatzen asi zen reboluzio honen ondorioz.

Tomas Moro

Feb 7, 1478

(1478 - 1535 k.o.)
Jakintsu ingalaterratar honek socialismo utopikoa fundatu egin zuen. Kapitalismoa kritikatu eta herriaren sufrimendua azalaratzen zuen. 'Utopia' liburua idatzi zuen, liburu honetan sozietate perfektu eta sozialista imajinatu eta idatzi zuen, urteekin sozietate perfektuaren kontzeptuari utopia deitu zaio lan honi esker.

Galileo Galilei

Feb 15, 1564

Italiako filosofo, matematikari, astronomo, ingenialari eta fisikaria izan zen. Ezaguna da batezere Kopernikoren teoría heliozentrista defendatzeagatik argumentu zientifikoak emanez eta bere bizitza arriskatzeagatik. Iraultza zientifikoaren pertsonaia garrantsitzua izan zen.
Dogmatismoa eta Aristotelesen autoritatea kritikatu eta método zientifikoa aplikatzen asi zen lehena izan zen.

Kepler

1571

Alemaniar astronomo eta matematikari bat zen, 17.mendearen iraultza zientifikoko pertsonai garrantsitzuenetako bat zen. Kepler ezaguna da bere planetaren mugimendu legeegatik, lan horien Newtonen lege grabitatearen teorian oinarritu egin zen.Matematika irakaslea zen Grazeko eskola seminario batean, non Haans Ulrich Von Eggenberg printzearen laguntzailea bihurtu zen.

Thomas Hobbes

Apr 5, 1588

Filosofia modernoan oinarritu egin ze horrela teoria kontratualistaren oinarriak ezarri zituen; oinarri horiek izugarrizko garrantzia izan zuten mendebaldeko filosofia politikoaren garapenean. Absolutismo politikoaren autore garrantzitsuenetakotzat jotzen da, eta bere pentsamendua liberalismoaren funtsezko zenbait kontzeptuk osatzen dute,Ingalaterrako oso garai gatazkatsuan bizi izan zen eta horrek eragin nabarmena du bere planteamendu politikoan

Descartes

Mar 31, 1596

Filosofo, matematikaria eta zientzialaria izan zen.
Antzinako testuen irakurketak espirituaren formazioan laguntzen duela uste du, baina zuhurtziaz irakurri behar direla esaten zuen eta matematikaren garrantzia azpimarratzen zuen. Filosofia modernoaren aita bezala ere ezagutzen du matematika eta filosofiaren arloan lan asko egin zuelako. Descartesen metodo arauak hauek ziren:Ebidentzia, analisia, sintesia eta kontrola

spinoza

Nov 24, 1632

Filosofo judu bat izan zen, XVII.mendeko hiru fiosofo arrazionalista handietakotzat hartzen da, Descartesekin eta Gottfried Leibniz batera.
Sinagogatik kanporatuko zioten bere ideagatik horregatik bere bizitza zehat5 harremnaa gehiago euki zituen kristauekin juduekin baino, Spinozaren pentsamenduak lotura estua du Gilen Ockhamgoarekin eta eskolastikaren tradizioarekin. Lan geihenaz latinez idatzi zuen

Nicolas Malebranche

Aug 6, 1638

Fiilosofo arrazionalista izan zen. Batik-bat San Agustin eta Descartesen jarraitzailea izan zen. Bere ekarpen filosofiko eta teologiko garrantzitsuenak okasionalismoaren eta Jainkoaren existentziaren inguruko tesiak izan ziren. Louis XIII Frantziako erregearen idazkaria izan zen. 16 urtekin etxetik joan zen eta filosofiako kurtso bat hasi zen ikasten

Gottfried Wilhelm Leibniz

Jul 1, 1646

Alemaniar filosofo, matematikari, logikari, topologo eta politikaria izan zen. Filosofiaren historian zein matematikaren historian oso garrantsitzua izan zen, alde batteik Newtonen lanaren kontrako lana aurkeztu egin zuelako eta sistema bitarra asmatu egin zuelkao, gaur egun ezagutzen dena makinen hizkuntza bezala, ere erabiltzen duguna ordenagailuak edo edozer makina progamatzeko.
René Descartes, Baruch Spinoza eta Leibniz izan ziren XVII. mendeko hiru arrazionalista handiak.

George Berkeley

Mar 12, 1685

Irlandako filosofo apezpikua izan zen eta idealismo subketiboa defendatzen zuen. Bere pentsamendua materialismoaren mnepe zegoen, sinesmen ezaren aurrerapenak hunkiturik, bere erlijio ideiak defendatzen saiatu zen idealismoa aldarrikatzen. Obra bat publikatu zuen "El analista" izenekoa, obra horretan zientziaren fundamentuak kritikatzen du esanez matematikaren garapenean traba egin izan zuten.

Voltaire

Nov 21, 1694

Frantziar filosofo eta iazlena zen, ilustrazioaren oinarri bezala hartzen da.
Voltaire lan asko egin zituen, horien artean Bachautek prestatu zuen edizio bat 52 liburuarekin da. Genrro guztiak landu egin zuen, poesia, antzerkia, saiakera, aforismoak eta mota gehiago.
Bere idazlanetan bere gaitasuna ironikoa izaten zen bere idei politikoak azaltzeko, gainera ez hori bakarrik Voltaireren lanek historiografiako metodologia berri baterako bidea zabaldu zute

David Hume

May 7, 1711

Ezkosiar filoso bat izan zen, beste aldetik alderdi ekonomikoan eta historian lan egin zuen.
Merkataritza lana amaitu onodres Frantziara joan zen ikastera eta han Giza izaeraren tratatua prestatu zuen.
Egun haren filosofia lanek ospea eman dioten arren, bizi zelarik historialaritzat jotzen zuten nagusiki.Filosofia morala dagokionez bera pentsatzen zuen humerentzat, pertzepzio morala ez da adimenaren kontu bat.
Beste aldetik lan asko egin zituen

Jean-Jacques Rousseau

Jun 28, 1712

(1712 - 1778 k.o.)
Rosseau botaniko, naturakista, musiko, politikari eta filosofo suizarra izan zen ilustrazioaren garaian. Bere ustez, natura zen gizakiarentzat primitiboa eta baliagarria zena. Gainera edukazioari garrantzi handia heman zion bere bizitzan, hainbat liburu pedagogiko argitaratu baizituen. Eta kontraktualismoaren ideia garatu egin zuen, gainera ideia propioak zituen libertatea eta boluntateari buruz.

Immanuel Kant

Apr 22, 1724

(1724 - 1804 k.o.)
Filosofo alemana aro modernoko eragin handiena izan zuen pentsalari dela uste dute gende askok. Königsbergen jaiota Collegium Fredericianum eta Königsbergko unibertsitatean egin zituen bere ikasketak. Historiako filosofo nabar honen arabera gizakia persona izateko autonomo eta independienteki egin behar du. Gainera morala edo etika enpirikoa definitu egin zuen; experientzian oinarritzen den etika da.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel

Jul 27, 1770

(1770 - 1831 k.o.)
Modernitatearen azken filosofoa izan zen Hegel. XIX. mendeko alemaniar idealismo filosofikoaren burutzearen adierazgarri bihurtu da urteak pasa ahala. Filosofia, kultura eta gizarte modernoa kontraesan eta tentsioz beterik zegoela iruditzen zitzaion, Hegelen filosofiako proiektu garrantzitsuena tentsio eta kontraesanak hartu eta testuinguru ulerkor, aldakor eta bilakakoretan azaltzea zen, berak ideia absolutu edo ezagutza absolutua deitu zuen logika sistema hau.