Euskal literatura XX.mendea (1900-1968)

gerra aurrekoa

Period: Jan 1, 1900 to Dec 31, 1936

Industrializazioa

Dec 9, 1902

Altos Hornos de Vizcaya sortu:
- hirien hedapena
- langileen klase kontzientzia

Lehen Mundu Gerra (1914-1918)

Dec 9, 1914

POLITIKA
Iparraldean: eragin handiena
Hegoaldean: abertzaletasuna indartu, Sabino Aranari esker, EAJ indarra hartuz zihoan bitartean.
KULTURA
Etorkinen etengabeko etorreraren ondorioz kultura galtzeko beldurra: abertzaletasuna bultzatu (langileak batu)

Errusiako Iraultza

Dec 11, 1917

Enperedorearen aurka herria eta ondorioz iraultza.
Emaitza: Tsar-ari agintea kendu eta Sovietar Estatu Komunista sortu
Ideologia ezkertiarraren hedakuntza ahalbideratu honek, alderdi sozialista eta komunistak ugarituz Mendebaldean

Miguel Primo de Riveraren diktadura (1923-1930)

Dec 11, 1923

Estatu kolpea eman eta eliza, armada eta lurjabe handien diktadura hasi.
Abertzale kutsuko alderdi, langile-elkarte eta mugimendu guztiak debekatu, euskalgintza ezerezera behartu

Abangoardismoa Europan

Dec 11, 1925

Aurreko belaunaldiko kultur ereduarekin hautsi
Arte autonomoa egin, didaktismoa alde batera utziz
LITERATURA
espresionismoa: Brecht, Werfel
ultraismoa: Borges
dadaismoa: Tzara
surrealismoa: Breton, Aragon, Eluard
ARTE PLASTIKOA (PINTURA)
espresionismoa: Kandinsky, Klee, Chagal
kubismoa: Picasso, Braque, Gris
surrealismoa: Dalí, Chirico, Max Ernst

totalitarismo mugimendua hasi

Dec 11, 1930

ideia totalitario,eskuindar eta diktadurak indarra Europan
espainian frankismoa (Franco)
alemania nazismoa (Hitler)
italia faxismoa (Mussolini)
egoera honetan Gerra Zibila eta Bigarren Mundu Gerra piztu

Espainiako Bigarren Errepublika (1931-1936)

Dec 11, 1931

Krisi ekonomiko izugarriagatik Primo de Riverak kargua utzi.
1930: herri bozketaren bidez Bigarren Errepublika ezarri
Euskal Herriak autonomia maila lortu

Eusko Jaurlaritza sortu

Jan 11, 1936

Gerra Zibila (1936-1939)

Dec 31, 1936

Franko jenerala (eskuindarren laguntzaz) gobernu ezkertiar errepublikarraren aurka altxatu
Euskal Herrian: erasoari aurre egin Iaguntza eta bitarteko handirik gabe. Ondorioz, Francoren tropek laster batean lortu garaipena.
Gerra Zibila izugarrizko kolpe Iatza iorduko gizarte eta kulturarentzako
Etorkizunean ezarritako itxaropen oro zapuztu, herria miseriarìk gorrienean murgildu, atzerapauso handia eragin hainbat arlotan.
Orduan abiatu diktadura

diktadura garaia

Period: Dec 31, 1936 to Dec 31, 1968

Bigarren Mundu Gerra (1939-1945)

Feb 15, 1939

Potentzia totalitarioak (Alemania, Italia, Japonia) VS Aliatuak (Ingalaterra, Frantzia, SESB, EEBB)
Espainia: inoren alde ez Gerra Zibila amaitu berri zelako
Ipar Euskal Herrian gerra pairatu, eta ihes egin nahi izan
aldi latza eta tsipengarria askorentzat

Gerraosteko diktadura (1940-1945)

Feb 15, 1940

Gerra oso latza, gerra ostean egoera ez arindu
Frankoren gobernua: etsipen eta erbestea ezaugarri nabarmen
Euskal kultura, ohiturak, euskara ... guztiz zanpatu
Diktaduraren lehen zatia: askatasun-falta, gose eta miseriaren handitzea
Blokeo ekonomikoa: Bigarren Mundu Gerran Alemaniaren alde jokatzeagatik ezarri Ekialdeko herrialdeek. Honen ondorioz: herriaren berreraikuntza zaildu, murrizketa eta estutasunak
Estatu Batuek ez egin Francoren aurka eta isolamendua etetea gomendatu zuen