Denbora lerroa - Ada eta Nera - Filosofia

Tales Miletokoa

624 BCE

(624 - 546 k.a. )
Antzin aroko filosofo, matematiko, fisiko eta politikari greko bat izan zen. Oso ospetsua da matematikan oso lagungarria izan delako, Talesen teoremaren sorkuntzaren ondorioz. Miletoko eskolako lehenengo ordezkaria da eta Anaximandro izan zuen kide eta jarraitzaile. Halaber, Zazpi Jakintsuetako bat izan zen, Zeure burua ezagutu ezazu lelopean.

Anaximandro Miletokoa

610 BCE

K.a 610. urtean jaiota, antzina aroan, Anaximandrok filosofiari , astronomiari, matematikari, geografiari eta fisikari dedikatu zuen bere horretako denbora asko.
Honek, bere pentsatzeko moduari esker , konklusio batera ailegatu zen eta apeiroia deskribatzea lortu zuen, berarentzako lurraren lehenengo elementua mugagabea, zehazgabea, infinitua etab… izan behar zen.

Pitagoras Samosekoa

570 BCE

Jaiotze eta heriotza data: 569 - 475 a.k.
Lanbidea: Filosofo eta matematikoa izan zen. Gaur egun lehenengo matematikari purua kontzideratzen da.
Ekarpenak eta teoriak: Natura matematikaren bidez aztertu zuen, eta hau arauntzen zuela frogatu zuen. Frogapenak egiaztatzeko, pitagorasen teorema asmatu zuen, triangeluaren azalera kalkulatzeko.
Pitagoras eskola bat sortu zuen, erlijioa eta filosofia aztertzen zuena.

Heraklito

535 BCE

Heraklito antzinako filosofo eta idazle bat zen, honek esan zuen dena mugimenduan dagoela eta ezerk ez duela irauten betirako. Horregatik ezin dezakegu ibai berbera birritan jaitsi Heraklitoren arabera, bigarren aldiz jaisten garenean ibaira, ez guk ez ibaia ez gara berberak.

Parmenides

515 BCE

Jaiotze eta heriotza data: 570- 470 a. k.
Lanbidea: Filosofoa, idazlea eta lehenengo Jenofansen irakaslea izan zen.
Ekarpenak eta teoriak: Lehendabizikoz Izateari buruzko hausnarketa egin zuen, berak esan zuen ezin dela ezertik sortu, gauzak ez dira aldatzen ezerrreztik izatera, existitzen den guztia betierakoa dela, hau da dena zerbaitetik eratorria dela. Ere, poema filosofiko bat idatzi zuen, bakarrik zati batzuk lortu egin dira beste autoreen bidez.

Enpedokles

495 BCE

495an jaio eta 430an hil zen. Medikua, filosofoa, idazlea eta poeta izan zen. Enpedokles esan zuen deuseztatu behar zena gai bakar bat dagoenaren ideia zela. Ez ura ez airea ez dira gai bakarrak. Beraren ustez natura lau gai edo erro zituen: lurra, airea, sua eta ura.

Sokrates

470 BCE

Jaiotze eta heriotza data: 470- 499 a.k.
Lanbidea: Filosofo klasikoa izan zen.
Ekarpenak eta teoriak: Platonen maestroa izan zen. Sofisten kontra zegoen, ideiak defendatzeagatik Atenaseko epaileak heriotza zigorrera kondenatu zuen. Atenasko plazetan filosofia eztabaidak izaten zituen eta jendeareki hitz egiten zuen, galdera filosofikoak planteatzen.

Hipatia

370 BCE

zientzialari, filosofo, neoplatoniko eta irakaslea izan zen, bere jakinduria eta ikasketekin matematikaren eta astronomiaren garapenean lagundu zuena. Hipatia, Alexandriako Diofantoren Aritmetikari buruzko iruzkin bat egin zuen , eta ez hori bakarrik,Pergako Apolonioren iruzkina ere bai.

Platon

347 BCE

Jaiotze eta heriotza data: 427 - 347 k.a.
Lanbidea: Filosofo greko bat izan zen, Sokratesen jarraitzailea eta Aristotelesen maestroa.
Ekarpenak eta teoriak: "Ideien mudua" sortu egin zuen. Plamp hau kontzeptu unibertsal edo perfektuak gordetzen zuena, gainera perfektua eta denboaratik at zegoen.
Azaldu zuen gure arimak ideien mundutik etortzen zirela, baina gorputzarekin elkartzean kontzeptu hauek ahaztu egitzen zitzaizkigula.
Kobazuloaren mito famatua asmatu egin zuen kontzeptu hau azaltzeko.

San Agustin Hiponikoa

324 BCE

Erdiaroko filosofoa, teologoa, autobiografialaria, predikaria, historialaria, poeta eta apaiz katolikoa izan zen. Honek egia bat badela baieztatzen zuen eta zentzumenen mundua iragankorra eta ulertezina zela defendatu ere.

Aristoteles

322 BCE

Jaiotze eta heriotza data: 384- 322 k.a.
Lanbidea: Filsofoa eta zientzilaria izan zen.
Ekarpenak eta teoriak: Platon bezala filosofia ozidentalaren aita dela esaten da. 200 tratu idatzi zituen, logika, metafisika, zientzia filosofikoa, fisika, astronomiko,.. buruz. Aristoteles Platonen dizipuloa izan zen. Pertsona gehien biizitzan bere ideak gaur egun konsideratuta daude zentzudun bezala. Atenaseko Liceoa fundatu zuen.

Averroes

1126

Erdi aroko, filosofo eta medikua izan zen. Averroes esfortzatu zen azaltzeko nola da gizakiok pentsatzen dugun moduan.

San Tomas Akinokoa

1225

Jaiotze eta heriotza data:1126 - 1198 k.o.
Lanbidea: Pentsalaria eta medikua izan zen.
Ekarpenak eta teoriak: Averroes pentsatzen zuen egia bakar bat zegoela, beraz filosofía eta erlijio artean ezin zen egon kontraesanik. Bere filosofía eta zientzia greziarrean zegoen oinarritua.

Gilen Ockham

1285

Erdi aroko fraide frantsizkotarra eta nominalismoaren ordezkaria izan zen. Eskolastikan Ockhamek erreformaren alde egin zuen bai metodoan bai edukian. Berak aurreko zenbait teologoren lan ugari txertatu zituen bere lanetan, John Duns Scotusena batez ere. Scotusengandik jaso zituen haren ikuspegia, grazia eta justifikazioaren ikuspegia. Hala ere, Scotusen aurka jo zuen zenbait arlotan: predestinazioa, penitentzia, unibertsalen ulertzea, "ex parte rei" bereizketa, neurritasuna.

Nicolas Koperniko

1473

(1473 - 1543 k.o.)
Aro Modernoko monje astronomoa arrakastatzua izan zen, bere ekarpen zientifikorik nabarmenena teoria heliozentrista izan zen. Teoria honen arabera lurra eguzkiaren inguruan biratzen du, eta ez alderantziz, kopernikoren garaian usten zen bezala.
Bere doktrina erlijioa eta elizaren teoría guztiz ezeztatu zuen ta zientzia fedetik banatzen asi zen reboluzio honen ondorioz.

Tomas Moro

1478

Otzailaren 7an jaiota, Tomasek lanbide askotara dedikatu zen, hauek horietako batzuk ziren: filosofoa, historialaria, teologoa, politikaria etab...Haren idazlan nagusia Utopia (1516) da, latinez argitaratua. Lan horretan gizartearen satira egin zuen eta oso eragin handia izan zuen. Bertan agertzen den gizarte idealean, erlijioa teismo hutsa da eta tolerantzia erabatekoa, eta egitura komunista duen estatuaren alde egiten du Morok

Galileo Galilei

1564

(1564 - 1642 k. o.)
Aro Modernoko filosofo Italiarra, matematikari, astronomo, ingenialari eta fisikaria. Ezaguna da batezere Kopernikoren teoría heliozentrista defendatzeagatik argumentu zientifikoak emanez eta bere bizitza arriskatzeagatik. Iraultza zientifikoaren pertsonaia garrantsitzua izan zen.
Dogmatismoa eta Aristotelesen autoritatea kritikatu eta método zientifikoa aplikatzen asi zen lehena izan zen.

Kepler

1571

Johannes Kepler Weil der Stadten jaiota, abenduaren 27an konkretuki, 1630eko azaroaren 15an hil zen. Alemaniar matematikari eta astronomo famatua izan zen.
Optikan funtsezko lanak egin zituen, Galileoren aurkikuntzetan aipatuta izanik. Errefrakzio teleskopioaren bertsio hobetu bat asmatu zuen. Keplerrek bere astronomia berria "fisika zerutar", "Aristotelesen Zeruez obrari gehigarri" gisa deskribatu zuen, eta antzinako kosmologia fisikoaren tradizioa eraldatu zuen.

Thomas Hobbes

1588

(1588- 1679 k. o.)
Aro Modernoko filosofo arrakastatzua izan zen, filosofia modernoan oinarritu egin zen. Absolutismo politikoaren autore garrantzitsuenetakotzat jotzen da, eta bere pentsamendua liberalismoaren funtsezko zenbait kontzeptuk osatzen dute,Ingalaterrako oso garai gatazkatsuan bizi izan zen eta horrek eragin nabarmena du bere planteamendu politikoan.

Descartes

1596

martxoaren 31n jaio zen , filosofoa, matematikaria eta zientzialaria izan zen. Descartesek, zientzia eder bat garatzeko aukeran amets egitea bultzatu zuen eta, horrelaxe Eulerren poliedroen teorema aurkitu zuen.

Spinoza

1632

Judu holandarra zen Spinoza, XVII. mendeko filosofo arrazionalista garrantziztuentakoa Gottfried Leibniz eta René Descartesekin batrea. Azken honek asmatutako kartesianismo kritikoaren oinordea izan zen. Bere lanik famatuena “Ethica ordine geometrico demonstrata” deitzen da eta etikaren jaia jorratzen du honetan.

Gottfried Wilhelm Leibniz

1646

Uztailaren 1ean jaio zen. Alemaniar filosofo, matematikari, logikari, teologo, jurista, liburuzain eta politikaria izan zen. Filosofiaren historian zein matematikarenean figura esanguratsua da. Newtonen lanarekiko paralelo, kalkulu infinitesimala garatu zuen, notazio eta guzti, ordutik erabiltzen dena. Sistema bitarra ere asmatu zuen, egungo ordenagailuen oinarri birtuala dena.

George Berkeley

1685

(1685 - 1753 k. o.)
Aro Modernoko filosofoa izan zen eta idealismo subketiboa defendatzen zuen. Bere pentsamendua materialismoaren menpe zegoen, sinesmen ezaren aurrerapenak hunkiturik, bere erlijio ideiak defendatzen saiatu zen idealismoa aldarrikatzen. Obra bat publikatu zuen "El analista" izenekoa, obra horretan zientziaren fundamentuak kritikatzen du esanez matematikaren garapenean traba egin izan zuten.

Voltaire

1694

Azaroaren 21ean jaio zen, Parisen. lan historikoak, tragediak, eleberriak, gai filosofiko eta politikoei buruzko bertsoak, etab. idatzi zituen. Hurrengo urteetan, historiaren eta politikaren alorrean Voltairek idatzi zituen lan nagusietako batzuk argitaratu ziren: lan horien gai nagusia erlijio-fanatismoaren kontrako borroka zen.

David Hume

1711

(1711 - 1776 k. o.)
Aro Modernoko ezkosiar filoso bat izan zen, beste aldetik alderdi ekonomikoan eta historian lan egin zuen.
Merkataritza lana amaitu onodres Frantziara joan zen ikastera eta han Giza izaeraren tratatua prestatu zuen.
Egun haren filosofia lanek ospea eman dioten arren, bizi zelarik historialaritzat jotzen zuten nagusiki.Filosofia morala dagokionez bera pentsatzen zuen humerentzat, pertzepzio morala ez da adimenaren kontu bat.

Jean-Jacques Rousseau

1712

Ekainaren 28koa izanik , suitzar idazle, musikagile eta filosofoa izan zen. Pedagogian lan handia egin bazuen ere, ekarpen garrantzitsuenak politika arloan egin zituen, eta haren ideiek eragin handia izan zuten Frantziako Iraultzan. "Discours sur les sciences et les arts" izan zen Rousseauri ospea eman zion lehen idazlana.

Immanuel Kant

1724

(1724 - 1804 k.o.)
Filosofo alemana aro modernoko eragin handiena izan zuen pentsalari dela uste da. Königsbergen jaio zen Collegium Fredericianum eta Königsbergko unibertsitatean egin zituen bere ikasketak. Historiako filosofo nabar honen arabera gizakia persona izateko autonomo eta independienteki egin behar du. Gainera morala edo etika enpirikoa definitu egin zuen; experientzian oinarritzen den etika da.

George Wilhelm Friedrich Hegel

1770

Abuztuaren 27an jaio zen, filosofo alemaniarra izan zen. Honen lan nagusia, Espirituaren Fenomenologia (edo Gogoetaren Fenomenologia) izan zen. Bere lanak, histuria, espiritua, dialektika eta kristautasuna zuten gai.