Literatura XVI mendera arte

By maider1
  • Jan 1, 1001

    Akitaniako hilobietan euskarazko hitzak

  • Jan 1, 1300

    Emilianoar Glosak euskaraz

  • Jan 1, 1300

    Bidaiarien lekukotasunak eta hiztegi txikiak

  • Jan 13, 1300

    Gonzalo de Berceoren lanetan euskara aurkitu

    GONZALO DE BERCEO
    Bere lanetan zenbait hitz euskeraz aurkitu (zatico).
    Hau euskara nahiko zabaldua zegoela esan nahi du.
  • Jan 14, 1300

    Foruaren hizkuntza nafar-erromanikoa

    NAFARROAKO FORUA
    Gizarteko talde jasoek (Gorteak,
    Elizak…), latina uztean, zeregin berrietarako erromanikoa hobetsi zuten Nafarroan.
    Arauak gizarte euskaldun bati eman behar zizkiotenez, euskal hitzak behin eta berriz azaltzen dira Nafarroako Foruan.
  • Jan 16, 1300

    BALADAK

    Euskal lurraldeen arteko mugak defendatzeko gerra giroak sortuko du nolabaiteko tradizio literario bat, ahozko formekin lotua --> Baladen tradizioa
    Erromantze izenez ere ezagutuak, gertaeren kontaketan oinarritzen dira eta literatura generoetan epika deritzon sailean sartzen dira. Baina ez dira gertaera historikoak soilik kontatzen; badira asmaketak eta sentimenduen adierazpenak eta elkarrizketaz emandako sailak ere.
    Herri-literaturaren fruitu hauek oroimena izan
  • Jan 16, 1415

    GORTEKO GUTUNA

    Erret Gortean euskarak lekua zuen, eta bertako ofizialak euskaldunak ziren askotan.
    Orain dela urte batzuk aurkitu zen funtzionarien arteko gutun bat euskaraz.
    Martin San Martin-ekoak Matxin Zalba-koari idatzia zen.
  • Jan 1, 1512

    Testuinguru historikoa

    Berpizkunde garaia
    Gizarte hierarkizatua hautsiko denez, bizimodu berri bat,
    Grezia eta Erromako jakinduria zabaldu, Arrazoimena
    Inprenta
    Protentantismoa
    1512. urtean: Gaztelako erregeak Nafarroako Erresuma konkistatu zuen eta Albretarren dinastiak Nafarroa Beherera alde egin behar izan zuen. Monarkiak indarrean zeuden garai hartan hasi zen, bada, gaur ezagutzen dugun estatu-eredua definitzen.
  • Jan 16, 1537

    JOAN ZUMARRAGAKO

    Mexikotik Durangora idatzitako eskutitz honetan Zumarragak Tabirako Muntxaraz dorrea gogoratzen du: Obatuco ta ondraduco dogu munçarasco eseori.
  • Jan 12, 1545

    euskal literaturaren egiazko hastapena

    Bernat Etxeparek argitara eman zuen Linguae Vasconum Primitiae izeneko liburuak mugatzen badu ere, ezin dugu esan ez dakigula ezer hura baino lehenagoko euskaraz, edo ezer ez dela garai haietatik gureganaino iritsi. Baditugu antzinako euskararen berri ematen diguten agiri batzuk.
  • Jan 13, 1545

    Bernard Etxepareren lehenengo lana

    BERNARD ETXEPARE
    1545. urtean Bordelen inprimatu zen lehenego bere lana Linguae Vasconum Primitiae, euskarazko lehen liburua
  • Jan 16, 1560

    AKITANIAKO LEHENBIZIKO LEKUKOTASUNAK

    Ikertzaile askorentzat akitaniarrek eta euskaldunek herri bera osatzen zuten eta
    hizkuntza bera erabiltzen zuten edo, bestela, oso gertuko hizkuntzak ziren akitaniera
    eta euskara. Iritzi honen alde bi froga multzo argudiatzen dira: batetik, goian aipatu
    ditugun autore klasikoak idatzirikoak eta bestetik, Akitaniako eskualdean zehar
    barreiaturik aurkitu diren hainbat eta hainbat inskripzioetako hitzen lekukotasunak.
  • Jan 1, 1566

    Esteban de Garibay

    1533-an jaio Arrasaten, 1599-an hil Madrilen
    Oñatin, Gasteizen eta Santo Domingo de la Calzadan ikasi zuen
    1556-an ezkondu, 66-ra arte Espaina eta Portugalera bidaia
    Felipe II-ak 1566-an bibliotekari izendatu eta 92-an kronista erreala 1570-ean lana aurkeztu Flandesen: Monarka espainiarraren erreinuen historia, 3 tomo eta 40 liburu
    Ilustraciones genealógicas: Grandezas de España. Noticias de los títulos y casas ilustres lanaren atal bat, ez argitaratua Bi errefrau Bilduma, aurkitu ez direnak
  • Jan 1, 1567

    Joan Perez de Lazarraga - Diana eta Koplak

    1548-1605 Artzain nobela.
    102 orrialde eta 45 kopla, 9 gazteleraz.
    Bertso ahapaldi bakoitza lau bertso lerrotakoa.
    Hotskidetasuna
    Gaia: Maitasuna Jorge de Montemayor-en Los siete libros de Diana (1559) nobelaren jarraipena
    Pertsonaiek izen berdinak baina aldaera batzuekin 2004-an aurkitu zen Madrilen
    Orain Gipuzkoako Foru Aldundian dago.
    Inportantea da Arabako euskalkian dagoelako.
    Euskarazko idatzi zaharrena
  • Jan 1, 1571

    Joannes Leizarragaren lanak

    1506-1601
    Apaiza eta Itzultzailea
    1564- Pabeko Kontzilioan erreginak Itun Berriaren itzulpena egitea eskatu, doktrina zabaltzeko Oso landuak
    Laguntzaileekin idatziak
    Helburua: Erreforma sustatzea eta hedatzea
    Euskara bateratu batean
    Lapurtera+Euskalkiak ortografia arazoekin
    Latineko termino kulto eta erlijiosoak
    Lehenengo euskal prosa · Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria
    · Kalendrera
    · ABC edo Christinoen Instructionea
  • Jan 1, 1571

    J Leizarraga - Testamentu Berria

    Vulgatatik itzulia + Zati asmatuak
    Zatiak: Nafarroako erreginarentzat gomendio karta, euskara eta euskalkien arazoak, hiztegia...
    Lapurtera + Zuberera eta behe-nafarrera apur bat
    Euskara batuaren falta azaldu
    Bukaera eta asmoa: Jainkoaren hitza ulertu eta zabaltzea
  • Jan 1, 1571

    J Leizarraga - ABC

    Itzulpen erlijioso protestantea
    Aholkuak: Praktikatu gehiago, Ongi irakurri hasieratik ikasi beharra, Hitzak argi ahoskatu
    Jaingoikoa zerbitzatu nahi dutenak zer egin jakin dezaten
  • Jan 1, 1571

    J Leizarraga - Kalendrera

    Egutegi baten itzulpen erlijiosoa
    Jaiak, ilargia...
    Bizimodua parametro erlijiosoen barnean mantentzeko
    Jendeak jakiteko zer egin behar duen: Jai eta santu egunak
  • EREDU EPIKOA

    Bukaera aldeko gudu-gertakariak, buruzagi eta jauntxoen ekintza eta bizi-giroa, bandokide edo ahaide zaharren kantuak, heresiak eta erlijiozko kantak dira. Alderdi poetikoak ere badu lekurik, baina gertaera eta guduek daramate kontaeraren haria. Garaiko kronikatzat har daitezke. Adibide batzuk:
    · Atherratzeko anderea
    · Milia Lasturkoaren heresia:
  • Refranes y sentencias

    Iruinan argitaratua, anonimoa
    64 orri eta 539 errefrau, euskeraz eta gazteleraz
    1894-an Darmstadt-en aurkitu, II. Mundu Gerran desagertu
    Larramendik ale bat aurkitu zuen bere garaian
    Julio Urquijok aztertu, iruzkindu eta berrargitaratu zituen
    Autorea Garibay zela proposatu zen, baina ez da, humanista bilbotar bat baizik
    XV.mendeko bandokideen arteko gatazkei erreferentzia
    Gipuzkoeraren eragindun bizkaiera, hizkera arkaikoan
    Askotan gaztelerazko hitz joko eta sintaxia
  • Arnold Von Harff erromes alemanak hiztegi txiki bat idatzi

  • Eredu epiko-lirikoa

    Kontaera dute oinarri, baina dramadunak dira; hau da, elkarrizketaz emanak.
    Pertsonak, lekuak eta garaiak ez dira zehatz eta jakinak, orokorrak baizik.
    Ezin dira kronikatzat hartu.
    Isuri lirikoak denboraren eta leku zehaztasunen gainetik jartzen ditu; nonahiko eta noiznahiko literatura-emaitzak dira. Adibideak:
    Arrosa zurriaren azpian
    Brodatzen ari nintzen
    Goizean goizik
    Peru gurea
    ...
  • Beltrán de Sauguis

    1627-an hil zen
    Bere lana Jaurgainek aurkitu eta Urquijok publikatu
    Nafarroako kontseilari izandako jauntxo poeta
    205 errefrauko bilduma du, asko Oihenarte eta Lope de Isastik bilduak
  • Eredu lirikoa

    Multzo hau da herri-poesian ugariena eta, askoren ustez, onena. Konta-poesia hau lirika huts bihurtu da kasu gehienetan. Gaiak sinbolopean emanak datoz, eta elkarrizketa bidez agertzen dira. Amodioa dute ia gai bakarra, eta gehienak Ipar Euskal Herrian bildu dira.
    Metrikaz, errimaz eta doinuaz aparte, badira baladetan geroago kopla zaharretan ere atzematen ditugun baliabide aipagarri batzuk: naturaren aipamenak, bihurkia, anafora eta maite nahiz gorroto dena izendatzeko zenbait sinbolo
  • Pierre d'Urte eta Manuel Larramendiren errefrauak

  • Jusses Eguiateuren errefrauak: EH aberatsena

  • Joseph Jesús María Arakistainek Larramendiri bere errefrauak bidali

  • ERRIOXAKO LEKUKOTASUNAK: EMILIANOAR GLOSAK

    Erdi Aroan euskararen lekukotasun ugari aurki ditzakegu toki eta pertsona
    izendegietan. Lekukotasunak are ugariagoak dira X. mendetik aurrera; horietako
    asko Errioxa eta Gaztela aldekoak dira, lurralde horietan euskaraz
    mintzatzen baitziren.
  • leizarragaren lana aurkitzen da

    Artzaineleberri hau kopla batzuekin, hiru lan erlijioso eta amaitzeko atsotitz edo errefrau bildumekin