-
Oktoberrevolutie olv Lenin
= communistische partij grijpt de macht
Doel communisten:
- klasseloze samenleving
- proletarische (bezitloze arbeidsklasse) wereldrevolutie -
Rusland sluit vrede met Duitsland
Gevolg: wantrouwen door westen -
Oprichting Komintern (internationale communistische partij)
Doel: hele wereld communistisch maken -
Lenin overlijdt
= opvolging nodig
Gevolgen:
- machtsstrijd in communistische partij
- Stalin nieuwe leider
- Rusland wordt Sovjet-Unie met Marxisme-Leninisme en een totalitaire staat (1 partij, 1 ideologie die invloed heeft op alle terreinen en staatscontrole) -
Conferentie van München
(over toekomst van Tsjecho-Slowakije)
Rusland buitengesloten door het westen + als enige communistisch = wantrouwen naar het westen -
Niet-aanvalsverdrag Rusland & Duitsland
sep: inval in Polen, ze verdelen Polen -
Duitsland valt Rusland binnen
Rusland en het westen hebben nu een gezamenlijke vijand = bondgenoten in WO2 -
Poolse opstand (aug)
SU ziet Polen als hun gebied en maakt ze communistisch -
Period: to
Koude Oorlog
Begin:
Na WO2 nemen de spanningen tussen de twee machtigste overwinnende landen (VS en SU) snel toe. Door onenigheid over de toekomst van Duitsland en Europa en de tegengestelde politieke ideologie groeit het wantrouwen tussen de twee en begint de Koude Oorlog.
Eind:
Het einde van het communistische bewind in SU is ook het einde van de Koude Oorlog -
Period: to
Burgeroorlog China leidt tot Azië betrokken bij Koude Oorlog
comm. olv Mao Zedong winnen
- tegenstanders vluchten naar Taiwan
- okt 1949: Mao roept Volksrepubliek China uit (SU erkent als
wettige China, VS niet: steunen nationalistisch China op Taiwan) = uitbreiding Koude oorlog naar Azië SU wil Volksrepubliek China als lid van VN ipv nationalistisch China.
- VS weert die China uit VN
- SU boycot vergaderingen VN
- SU veroordeelt optreden westen in Azië als Westers imperialisme = oplopende spanningen in Azië tussen beide blokken -
Conferentie van Jalta (feb)
(hoe verder na de oorlog? zo snel mogelijk oorlog stoppen)
vage afspraken door de grote drie = Engeland + VS + SU -
Einde WO2 > Duitsland overgave (mei)
= twee nieuwe grootmachten: VS en SU -
Dekolonisatie/afbrokkeling macht Europese koloniale machten in Zuidoost-Azië
oorzaken:
- Europese landen in koloniën verslagen door Japan
- sterke groep nationalisme in koloniën
- machtsvacüum (wie heeft de macht?) na overgave Japan
- Engeland beseft dat kolonialisme over is
- sterke groei comm. in Azië Zowel VS en SU steunen antikoloniale bewegingen, omdat ze kans zien om invloedssfeer uit te breiden en om onafhankelijk geworden koloniën te winnen voor comm. en kapitalisme (vrijheid en democratie). = Strijd: wie heeft het meeste bondgenoten, dus meeste invloed? -
Conferentie van Potsdam (juli)
ENG + VS + SU
= ruzie over herstelbetalingen
= tijdelijke afspraken
- Duitsland, Berlijn en Oostenrijk verdeeld in 4 bezettingszones
- uitbreiding Polen > verlies Duits gebied
- straffen oorlogsmisdadigers en denazificatie
- afbraak Duitse oorlogsindustrie
- vredesverdrag voor geheel Duitsland = mislukt -
Atoombom op Hiroshima
(verplicht VB)
VS werpt massavernietigingswapen 'atoombom' op Japanse stad Hiroshima. Leidt tot verwoestingen op nog niet eerder vertoonde schaal en massale sterfte onder de burgers. = begin tijdperk nucleaire of kernwapens SU beschikt vanaf 1949 ook over atoombom. Vanaf dat moment voortdurende dreiging van atoombom -
Azië betrokkken bij Koude Oorlog
Vietnam (kolonie Frankrijk) bezet door Japan in WO2
- leider Vietnamese nationalisten en comm. 'Ho Chi Minh' richt
militaire organisatie op: 'Vietminh'
doel: Vietnam bevrijden bezetters
- 1945: hij roept onafhankelijke Democratische
Republiek Vietnam (DRV) uit. Machtsgebied=Noord-Vietnam Reactie Frankrijk = snel
Doel: Herstel koloniale machtspositie + vernietiging DRV
Door: uitbreiding Franse leger in Vietnam + oprichting Zuid-Vietnamees leger SU erkent DRV, VS erkent DRV niet -
Truman-doctrine onder president Truman
militair en economisch steun aan landen die bedreigt worden door het communisme, want er zijn al communistische regeringen, opstanden en partijen.
Gevolgen:
- containmentpolitiek = in bedwang houden communisme in
buitenland
- Marshallplan
- stimuleren Europese eenwording -
Marshallplan
financieel hulp door VS voor wederopbouw en economisch herstel van Europa (Oostbloklanden mogen niet meedoen van Stalin)
Reden: armoede in Europa kan leiden tot communisme en welvarende bondgenoot tegen communisme
Gevolg: verscherpt Oost-West tegenstelling, maar stimuleert de Europese eenwording door gemeenschappelijk Europees herstelprogramma -
Blokkade van West-Berlijn door SU (juni)
Oorzaak:
bezettingszones eigen grondwet & munt, dus ook in Berlijn
Gevolg:
VS + Engeland vliegen dan wel om voedsel enz. te transporteren naar Berlijn -
NAVO = Noord Atlantische Verdragsorganisatie
militair bondgenootschap: VS + West-Europa
- tegen communistische agressie
- elkaar beschermen
- BRD lid -
Bondsrepubliek Duitsland (mei, niet perse 1)
(onbedoeld gevolg blokkade Berlijn)
= bezettingszones Frankrijk + Engeland + VS
= definitieve scheiding Duitsland -
Duitse democratische republiek (okt, niet perse 1)
= bezettingszone van SU
Juist niet democratisch, maar communistisch
= definitieve scheiding Duitsland -
Senator Joseph MCCarthy
angst voor communisten in VS al vanaf Russische Oktoberrevolutie (1917), maar door Koude Oorlog aangewakkerd + door atoombeschikking van SU in 1949 MCCarthy beweert dat Amerikaanse ministerie van buitenlandse zaken communisten bevat en hij beschikt over namenlijst. Ook bij andere overheidsdiensten en bedrijven zouden Comm. spionen actief zijn. = begin periode communistenjacht/McCarthyisme Dankzij TV krijgt dit veel aandacht. Later blijkt dat de beschuldigingen op niets gebaseerd waren. -
Period: to
Korea-oorlog
1950: comm. Noord-Korea valt Westers georiënteerde Zuid-Korea binnen = begin oorlog VS stelt in VN voor om leger te sturen:
- SU tegen, maar boycot VN vanwege Taiwan-kwestie
- VN besluit leger te sturen SU steunt Noord met wapens 1953: wapenstilstand, grens is vrijwel gelijk gebleven Gevolg houding Westen: meer angst voor comm. Gevolg buitenlandse politiek VS:
- 1966 BRD mag leger oprichten
- VS gaat anticommunistische maatregelen treffen -
Opstand in DDR
tegen strakke beleid van DDR (door SU geleid): slecht economisch beleid, eerder armer dan rijker.
Wat doet SU?
DDR-regering + militaire steun SU slaan opstand hard neer
Wat doet Westen?
Grijpt niet in -
Period: to
SU leider Chroesjtjov (opvolger Stalin, periode van dooi)
- wil succes, maar Mao (China) kreeg meer aanhang: zijn gericht op de boeren en SU op de arbeiders
- DDR leek mislukt
- Laat het aankomen op botsingen met VS
-
Period: to
Conferentie van Genève
besprekingen toekomst Vietnam door FRA, DRV en Zuid-Vietnam
Voorstel Ho Chi Minh: hereniging Noord en Zuid > VS is tegen Uitkomst:
- Vietnam tijdelijk verdeeld
Noord olv Ho Chi Minh (comm.)
Zuid olv Bao Dai (kapit.)
- Nationale verkiezingen, waarna Vietnam wordt herenigd. -
Warschaupact
militair bondgenootschap: SU + Oost-Europa
- tegen NAVO agressie
- DDR lid -
Wederzijse concessies/tegemoetkoming bij vredesverdrag Oostenrijk
SU: 'Oostenrijk mag Westerse democratie zijn, mits neutraal' -
Period: to
Beide blokken respecteren elkaars invloedssfeer
-
Period: to
Vietnamoorlog (deel 1)
(was kolonie Frankrijk tot 1945)
1954 FRA nederlaag: slag bij Dien Bien Phu tegen leger DRV
gevolg: FRA en Noord-Vietnam sluiten wapenstilstand 1954: Conferentie van Genève (zie tijdlijn) Gevolg:
1 FRA trekt zich terug
2 VS neemt rol FRA over, want bang voor uitbreiding comm. van
Noord naar Zuid = dominotheorie
-Zuid door VS steeds meer kapitalistisch
-President Eisenhouwer stuurt militaire adviseurs voor opbouw
en versterking Zuid-Vietnamees leger -
Period: to
Vietnamoorlog (deel 2)
-Geneefse belofte niet nagekomen VS vrezen overwinning Ho Chi Minh
1960: In Zuid 'volksbevrijdingsleger' opgericht: Vietcong, steun en begeleiding vanuit Noord 2 aug 1964: Vietnamoorlog escaleert na Tonkin-incident (zie tijdlijn) Gevolg: Tonkin-resolutie (zie tijdlijn) Maart 1965: soldaten VS in Zuid bombarderen comm. doelen in Noord (steun SU en Volksrepubliek China) en Zuid
- VS kunnen Vietcong niet verslaan
- Op TV heftige oorlogsbeelden getoond (leer gevolgen) Nixon wil einde oorlog -
Vreedzame co-existentie
Door Stalins opvolger: Chroetsjov
Kapitalistische Westen en communistische Oosten kunnen vreedzaam naast elkaar bestaan -
Hongaarse opstand (juni)
Anti-Russische protesten:
1. Hongaren ontevreden over regeermethoden Stalin en kopiëren
van Sovjeteconomie
2. Vreedzame co-existentie en destalinisatie politiek van
Chroetsjov geeft het idee dat de Hongaren zich los kunnen
maken van SU en het Oostblok -
Bestorming Felix Meritis (hoofdkantoor Comm. partij in NL) in Amsterdam
Oorzaak:
gewelddadige ingrijpen van SU in Hongarije leidt tot felle comm. reacties in NL: woede en onrust. De verdeling van Europa in twee blokken en invloedssferen zorgt ervoor dat Westerse regeringen niet ingrijpen. -
Reactie Hongaarse opstand
Hongaren dwingen Russische troepen weg te gaan en eisen meer vrijheid
Gevolg:
Hongaarse regering verklaart: neutraal land is en terugtrekken uit Warschaupact
Wat doet SU?
Militair ingrijpen, want verdedigingsgordel van Warschaupact moet in stand blijven. Uiteindelijk opstand neergeslagen
Hoe reageert Westen?
- Anticommunistische reacties
- woedende demonstranten bestormen Hoofdkantoor van Comm.
Partij in Nederland (verplicht VB)
- niet ingrijpen, want Hongarije in invloedssfeer SU -
Breuk China en SU
China in isolement 'Chinezen geen echte comm., dus niet helpen' Oorzaken breuk / strijd tussen SU en China over:
- Houding tegenover VS
China > VS vernietigen
SU > vreedzame co-existentie
- Wie is leider in comm. wereld?
China > vooral in Azië en Afrika
- Invulling comm.
China > boeren
SU > arbeiders -
Period: to
VS president John F Kennedy
- wil krachtige buitenlandse politiek
- vindt VS ingeslapen / rustig leven
- vindt VS achterlopen (SU eerste mens op de maan, enz.)
- VS moet groot en sterk land zijn
-
Period: to
Berlijnse muur door DDR
Reden: stoppen van vluchtelingenstroom die jaarlijks via West-Berlijn het Oostblok verlaten.
Wat doet het westen?
grijpt niet in, want Berlijnse muur staat op grondgebied van DDR (in invloedssfeer van SU)
Op bronnen:
oost > bouwt
west > kijkt toe -
Period: to
Cubaanse rakettencrisis (bron: raketten + Kennedy en Chroesjtsjov)
Cuba bedreigt door VS:
- economische boycot Cuba
- 1961 invasie Varkensbaai
Cubaanse vluchtelingen, met VS steun, hopen Cuba te
bevrijden = mislukt
- Castro kiest definitief kant SU: communistisch Cubaanse regering olv Castro geeft SU toestemming raketinstalaties te bouwen op Cuba:
- VS ontdekt en eist verwijdering
- SU weigert
- VS/NAVO nu ook raketten op SU gericht
dreigt nucleair conflict en WO3 1963: SU haalt raketten weg -
Ontspanningspolitiek na Cubacrisis
VS en SU gaan overleggen hoe ze zo'n gevaarlijke situatie als de Cubacrisis kunnen voorkomen. Wat doen?
1. Betere communicatie met Hot Line (directe verbindingslijn
tussen Washington en Moskou)
2. Start wapenonderhandelingen gericht op terugdringen aantal
atoomwapens in wereld = non-proliferatieverdrag 1968
3. verbeteren betrekkingen tussen VS en China
China handelspartner VS Continuïteit: verdeling wereld in twee ideologische blokken en invloedssferen blijft bestaan -
Tonkin-incident leidt tot Tonkin-resolutie
In golf van Tonkin (langs kust Noord-Vietnam) liggen Amerikaanse schepen. VS boot werd beschoten door Noord-Vietnamese schepen, want VS lag in wateren van hen. Aanval op VS = oorlog Gevolg: Tonkin-resolutie
President Johnson krijgt van congres vrijbrief om elke mogelijke actie in Vietnam te nemen tegen comm. = escalatie oorlogsconflict in Vietnam -
Brezjnev-doctrine
hij wilde 'de boel bij elkaar houden' Brezjnev-leer: SU heeft het recht in te grijpen als communisme bedreigt wordt in landen in invloedssfeer SU -
Praagse lente
periode van meer vrijheid, hervormingsplannen en afschaffing censuur in Tsjechoslowakije
gevolg:
-openlijk kritiek op Comm. Partij en SU (zoals:achterblijven van het oosten op het welvarende westen)
-roep om meer hervormingen gericht op socialisme met
menselijker gezicht SU-leiders bang voor domino-effect Praagse Lente naar andere Oostbloklanden > grijpen in: Breznjov-doctrine (zie tijdslijn) olv SU trekken troepen van Warschaupact Praag binnen = begin pro-Sovjetregering in Tsjechoslowakije. -
'Ich bin ein Berliner'-toespraak president Kennedy in Berlijn
Tijdens zijn bezoek aan West-Berlijn houdt hij toespraak bij Berlijnse Muur. Hij maakt duidelijk dat VS West-Berlijn nooit zal opgeven en hij propageerd de Westerse ideologische waarden van vrijheid en democratie. Hierin werd de Berlijnse muur een 'antifascistische beschermingsmuur' genoemd. -
Begin driehoeksdiplomatie en détente/ontspanning in Koude Oorlog met in 1973 de Parijse akkoorden
Nixon reist naar Beijing en Moskou
Uitgangspunten:
- concessies doen aan SU en Volksrepubliek China (VC)
- beide comm. staten tegen elkaar uitspelen Doel:
1. Zowel SU als VC moeten druk uitoefenen op leiders van Noord-
Vietnam zich soepeler op te stellen bij vredesonderhandelingen
Parijs
2. Eervol einde Vietnamoorlog voor VS Uitvoering(leer) 1973: Parijse akkoorden ondertekend door Noord en Zuid (vrijwel gelijk aan akkoorden van Genève) = einde oorlog: VS soldaten verlaten Vietnam -
koude oorlog in Afrika: Voormalige Portugese kolonie Angola wordt onafhankelijk
VS en SU proberen invloed uit te breiden in Afrika, maar krijgen concurrentie van andere staten zoals Cuba en Volksrepubliek China. Uiteindelijk Angola onafhankelijk na lange strijd onder de linkse MPLA. gevolg: burgeroorlogen (zie tijdlijn) -
SALT1-verdrag
VS en SU maken afspraken:
- Minder intercontinentale kernraketten
- Verspreiding kernwapens over nieuwe landen voorkomen
- Toestaan oude raketten vervangen door nieuwe Reden: periode van ontspanning en nucleaire wapenwedloop vermindert -
Verenigd Vietnam
oorzaak: Noord-Vietnam verovert Zuid-Vietnam
gevolg: verenigd Vietnam wordt comm. zoals in Noord -
Period: to
Burgeroorlog Angola
drie onafhankelijkheidsbewegingen:
- MPLA (1956) = links = steun van SU en Cuba
- FNLA (1961) = rechts = steun van VS en Zuid-Afrika
- UNITA (1966) = rechts = steun van VS en Zuid-Afrika Steun, omdat die landen invloed willen uitbreiden in het grondstofrijke Afrika. Koude Oorlog heeft invloed op de burgeroorlog -
Nieuwe wapenwedloop: SU valt Afghanistan binnen
Doel: comm. bewind te steunen tegen islamistische en pro-westerse groepen.- '80: VS start met het SDI-project = raketschild in ruimte ontwikkelen
- Grote demonstraties tegen nieuwe wapenwedloop en dreiging kernoorlog
- SU wil ook investeren in wapens en ruimteschilden, maar te duur
-
demonstratie tegen kernwapens in Amsterdam
tegen plaatsing Amerikaanse kernwapens in NL.
SDI-project dreigt begin te worden van nieuwe wapenwedloop dus angst voor atoomoorlog groeit weer. -
Michael Gorbatsjov nieuwe leider SU (deel 2)
Verandering: SU grijpt niet in 1990: eenwordingsverdrag tussen BRD en DDR + opheffing IJzeren Gordijn verandering: einde Europese tweedeling Gevolg:
kort termijn > nieuwe mogelijkheden samenwerking Oost en West
lang termijn> uitbreiding lidstaten NAVO en Europese gemeenschap -
Michael Gorbatsjov nieuwe leider SU (deel 1)
Nieuw beleid = directe oorzaken einde Koude Oorlog
-glasnost: openheid bestuur en media
-perestrojka: herstructurering economie
-einde Breznjev-doctrine
-liberaliseringspolitiek Hierdoor:
-Oostbloklanden durven eigen koers op te varen
-Oost-Europese landen eisen meer vrijheid en open grenzen Gevolgen:
-Hongarije opent grens naar Westen: IJzeren Gordijn doorgeknipt
en wordt parlementaire democratie
-1989: val Berlijnse muur in nacht 9-10 nov
-bloedige gevechten Roemenië, dictator vermoord -
Directe oorzaak einde Koude Oorlog: einde comm. bewind SU
Oorzaak:
Gorbatsjov wordt afgezet en Boris Jeltsin krijgt macht Gevolgen:
- Val comm. regime
- Opheffing SU
- Einde Koude Oorlog
- Rusland onafhankelijk, samen met andere Sovjetrepublieken
- Opheffing Warschaupact Verandering:
machtsverhoudingen in Europa en andere delen in wereld veranderd door einde Koude Oorlog. -
Indirecte oorzaken: einde Koude Oorlog
- te hoge kosten
- verlies aan vertrouwen in communisme (oorzaak Oost-Europa) het oosten raakt verder achterop westen
- protesten tegen kernwapenwedloop 1977: SU heeft nieuwe raket voor evt. strijd met Europa NAVO dubbelbesluit: zal ook nieuwe raketten invoeren, tenzij SU raket terugtrekt. VS start SDI-project > protesten in Europa