E R D I A R O A

TRIBU GERMANIARRAK: lurren antolaketak

401

Mendebaldeko erromatar Inperioa zenbait erresuma independentetan zatitu zen V.mendetik VII. mendera bitartean.Galian frankoak; Hispanian,bisigodoak eta sueboak,Italian,ostrogodoak,eta gero lonbardiarrak ; Britanian ,angloak eta saxoiak...

BISIGODOAK: zenbat errege nabarmendu ziren? (LEOVIGILDO)

568

LEOVIGILDO:568-586,erregearen agintea sendotu zuen sueboen erresuma konkistatu zuten

BISIGODOAK: zenbat errege nabarmendu ziren? (REKAREDO)

586

REKAREDO:586-601,leovigildo semea zen katolismo aldatu zuen , eta erlijo- batasuna bultzatu zuen

BIZANTZIAR: hirien garrantzia

600

Jarduera ekonomiko gune ziren hiriak, bertan baitzeuden merkatuak, baita eskulangileen tailerrak ere. Merkataritzaren gune nagusia Konstantinopla zen, Europa eta Asia merkataritza-bideen elkargunean zegoelako.

TRIBU GERMANIARRAK: politikaren antolaketak

610

Errege-erreginek agintepean zeuden. Hasieran,nobleek aukeratzen zituzten errege-erreginak.Horren ondo
rioz,errege-erregina asko hiltzen zituzten,baita familiakoek ere,agintea hartzeko.Zenbait lurraldetan aginte militarra dukeen eskuetan zegoen.Hirietan kondeak eta gotzainak ziren gobernatzen zutenak. Legeak ahoz aho transmititzen ziren.

ISLAMA : sortzailea

622

SORTZAILEA: Mahoma izan zen. Mahoma Mekan bizi zen. Erlijio Berri bat zegoela predikatzen hasi zen ''Islama'', eta bakarrik jainko bat zegoela defendatzen zuen ''Ala''. 622an Mahomak Medinara alde egin zuen, Medinan armada Bildu zuen, eta, 8 urte geroago Meka konkistatu zuen. Handik arabiar zehar garatu zen Islama. Mahoma hil zenean, 632an, Arabiar penintsularen mendebaldean zabalduta zegoen

ISLAMA : erlijioaren oinarriak

632

ERLIJIOAREN OINARRIAK: Mahomaren predikuak koranean jasota daude:
-Fedea aitortzea: Ala da jainko bakarra, eta mahoma da haren profeta.
-Egunean bost aldiz otoitz egitea
-Mekara erromez joatea ;bizitzan behin gutxienez.
-Ramadaneko hilabetean barau egitea
-Limosna ematea

BIZANTZIAR: bizantziar gizartea

638

Gailurrean basileusa zegoen
Basileusaren azpian patriarka eta noblezia zegoen
Gero eskulangileak, merkatariak eta soldaduak zeudeen.
Azkenik jopuak eta esklaboak zeuden

ISLAMA : sorlekua

644

ISLAMAREN SORLEKUA: Arabiar penintsulan sortu zen. Herri nomadetan bizi ziren, artzaintzan jaruten zuten eta elkarren aurka borrokatzen ziren. Arabiar gehienak politeistak ziren eta Meka zuten herri sakratutzat

ISLAMA: kulturaren garapena

645

KULTURAREN GARAPENA:Erdi aroan, musulmanak hainbat eta hainbat arlotan nabarmendu ziren.
-Astronomia
-Matematike
-Medikuntza
-Kimika
-Nekazaritza
-Literatura

ISLAMA: antolaketa politikoa

664

ANTOLAKETA POLITIKOA:Islamiar Inperioko agintari gorena Kalifa zen. Aginte politiko eta erlijiosoa zuen, armadaren buru zen, legeak egiten zituen, eta, epile gorena zen. Funtzionario hauen lagunta zuen:
-Bisirrak: kontseilariak edo ministroak ziren
-Kadiak: Koranean jasotako legeen araberako justizia aplikatzeaz arduratzen ziren.
-Valiak: probintziak gorenatzen zituen.

ISLAMA: islamiar artea

685

ISLAMAREN ARTEA: Bere arte-estiloa sortu zuten. Arkitektura izan zen adierazpen artistiko ugariena. Material pobreak erabiltzen zituzten. estalki lauak eta askotariak gangak erabiltzen zituzten. Dekorazioak sormen handia adierazten zuen. Halaber, saretak, beirateak eta lauzetako distirak erabiltzen zituzten, argi ilunak sortzeko. arte xeheek garapen handia izan zuten

TRIBU GERMANIARRAK: biztanle erromatarrekiko harremanak

700

Germaniarrak gutxiengoak ziren,erromaterrekin konparatuz.Geroago nahasi egin ziren germaniarrak eta erromatarrak.
·Hizkuntza berriak sortu ziren:latinean oinarritutako hizkuntzak sortu ziren.Adibidez:gaztelania,katalana,...
·Lege-sistema berriak sortu ziren:erromatar zuzenbidea eta germaniar ohiturak baretu zituzten.
·Germaniarrak katoliko bihurtu ziren:germaniar erresuma batzuetako monarkiek erromatarren erlijioa berenganatu zuten.

ISLAMA: eguneroko bizimodua islamar inperioan

700

EGUNEROKO BIZIMODUA ISLAMAR INPERIOAN:Biztanle gehienak landan bizi baziren ere, hiriak bizitza politiko, ekonomiko, erlijioso eta kulturaren gune ziren. Islamiar herriak harresiz babestuta zeuden .
Merkatariek zoko edo merkatuan saltzen zituzten landan erosiko produktuak baita urrutiko lurraldeetatik elkarritako luxuzko produktuak ere.
etxeak txikiak ziren, bi solairukoak. Beheko solairuan bisitak hartzen zituzten, eta goikoan, logela pribatuak zeuden.

BIZANTZIAR: beheraldi luzea

700

VI. mendean loonbardiarrek italiar penintsula iparraldetik eta erdialdetik bota zituzten bizantiarrak.
Gero VII. mendean, bisigodoek iberiar penintsulatik bota zitiuzten bizantiarrak
VIII. mendeetan musulmanek Afrikako kostalde mediterraneoa, Siria eta palestina konkiztatu zuten XV. ren mendearen hasieran bakarrik konstantinopla hiriburua zuten inperioan

ISLAMA: gizarte heterogenioa

700

Islamar gizartea askotarikoa zen.Hala eta guztiz ere,ezberdintasun gainetik,irispide ekonomikoetan oinarritutako gizarte-banaketa zegoen.
-Aristokrata gehienak arabiar ziren,jabe handiak eta agintariekin lotura zuten familietakoak
-Handiak:merkatariak, eskulangileak eta landako jabe txikiak
-Herritar gehienak:lurren jabe ez ziren nekazariak, tailer propiriok ez zeukaten eskulangileak, saltzaile ibiltariak eta mirabeak ziren
-Emakumeek:aitaren agintepean zeuden lehenik, eta gero senarraren mende

TRIBU GERMANIARRAK: Gizarte landatarra

710

Biztanle gehienak nekazariak edo abeltzainak ziren.
Nekazariek zurezko etxeak zituzten,eta adarrez eta lastoz egiten zituzten haien teilatuak.Etxetik gertu baratze bat izaten zuten.
Garai hartan sortu ziren monasterioak. Monasterioek jabego handiak izaten zituzten, hainbat dohaintza jasotzen baitzituzten monjeen otoitzen truke.

TRIBU GERMANIARRAK: herrien gainbehera

711

Mekataritza-jarduerak behera egin zuen,eta tokiko merkatuak soilik geratu ziren, landako produktuak trukatzeko. Merkataritza handia bizantziaren eskuetan geratu zen,eta haiek ekartzen zizkieten produktu jakin batzuk germaniar nobleei.

KRISTAUTASUNA: kristauen erresiztentzia

711

Armada musulmanek 711n Iberiar penintsula inbaditu zutenean,bisigodo askok-batez ere nobleek eta klerikoek.Ihes egin zuten,eta penintsularen iparraldeko mendiguneetan babes artu zuten.Kantauri eta Pirinio inguruak izan ziren musulmanek nagusitasunik lortu ez zuten eremu bakarrak

KRISTAU ERRESUMA:Asturleondar Erresumaren sorrera

718

718.urtean,Pelaio,noble bisigodo bat,Asturiasko mendietako errefuxiatu batzuen buruzagi bihurtu zen.Musulmanen aurkan aritu zen Covadongako guduan(722ean),eta emaitza argirik gabeko gatazka izan bazen ere,perstigioa eman eta boterea bermatu zion.Horrela Asturiasko erresuma sortu eta gortea Oviedon finkatzea lortu zuen.

BIZANTZIAR: Justinianoren erregaldia

765

bizantiar imperioaren hiriburua konstantinopla zen,
bizantiar inperioaren goren unea Justinianoren erregaldia zen,berak legeak eguiten zituen bizantiar inperio osorako. Garapan kultural handia izan zuten eta Santa Sofia eraiki zuten.

BIZANTZIAR: kultura

954

Justinianoren erregaldiaren ondoren greziar elementuak hartzen hasi ziren, Greziarra ezarri zen Latinaren ordez. Kokapen geografikoari ezker leku askotako eragina zituen bizantziar inperioa,
Mediterraneoko kulturagunea izan zen.

BIZANTZIAR: inperio ortodoxoa

1000

Elizak garrantzi handiko eginkizuna izan zuen bizantziar gizartean, biztanleek arreta handiz jarraitzen zituzten gorabera guztiak, eta gatazka handiak sortu ziren. Banandu ziren erromatar Eliza katolikoa eta Bizantiar inperio ortodoxoa.

KRISTAU ERRESUMA:pirinioetako guneen ebolizioa

1010

NAFARROAKO ERRESUMA
x.mendetik aurrera Ximeno dinastiak gobernatu zuen Nafarroan, eta egungo Araba eta Errioxa ere bere eraginpean egon ziren.

KRISTAU ERRESUMA: leongo erresumatik gaztelako koroara

1020

GAZTELAKO KONDERRIA
x. mendean,Leongo erresumak krisialdi bat izan zuen.Barne-gatazkak eta musulmanen eraso ugariak zirela medio,lurraldeen zabalkuntza gelditu egin zen.Garai hartan,Gaztelak bere boterea finkatu zuen;Leongo erresumaren ekialdeko lurralde bat zen,biztanleria gutxiko eremu bat.