Filosofiaren historia

Tales Miletokoa

600 BCE

Talesen arabera, ura da existitzen diren gauza guztien printzipioa. Ura unibertsoari hasiera eman zion jatorria da, greziarrek arjé deitzen zioten ideia.
(624- 562 AC)

Pitagoras

540 BCE

Pitagoras natura matematikaren bidez aztertu zuen, eta iguratzen gaituen guztiaren esentzian zenbakiak daudela ondorioztatu zuen. Filosofo honen ustez, gauzak zenbakiekin erlazionatuta daude, eta erlazio estu hori musikan eta astronomian ikus daiteke.
(572-497 AC)

Parmenides

520 BCE

Parmenides esaten zuen: Dena beti existitu da eta existitzen ez dena ezin da izan, eta alderantziz.
(530-515 AC)

Heraklito

500 BCE

Bizitzan ezer ez da iraunkorra, eta ezin da izan, existentziaren izaera bera aldaketa baita. Heraklitorentzat, aldaketa ez da bizitzaren zati bat bakarrik, bizitza bera ere bada. Haren arabera, gauza guztiak sartzen eta irteten dira existentziatik etengabe sortzen eta suntsitzen duten aurkakoen talka baten bidez.
(540-476 AC)

Sokrates

435 BCE

(470-399AC)
Sokrates greziar filosofo klasiko bat izan zen, mendebaldeko filosofiako nahiz filosofia unibertsaleko handienetakotzat hartua. Platonen maisua izan zen, eta Aristoteles izan zuen dizipulu, hiru hauek izanik Antzinako Greziako filosofiaren funtsezko ordezkariak.

Protagoras

435 BCE

(481-410AC)
Protagorasen teoria erlatibistaren arabera, ez dago egia absoluturik, dena testuinguruak, denborak eta gertaera bakoitza gertatzen den lekuak baldintzatzen dutelako. Gertaera edo diskurtso bera modu desberdinean interpretatzen du pertsona bakoitzak, noiz, non eta nola.

Paton

427 BCE

(427-347AC)
Platon, greziar filosofo bat izan zen, Sokratesen jarraitzailea eta Aristotelesen maisua. Atenasko Akademia sortu zuen, bederatziehun urte baino gehiagoan zehar jarraituko zuen erakundea, eta Aristoteles Estagiratik etorriko zen 367 inguruan filosofia ikastera.

Aristoteles

384 BCE

(384-322AC)
Aristoteles, Antzinako Greziako iparraldean dagoen Estagira hirian jaiotako filosofo, politikari eta zientzialaria izan zen. Platonekin batera, mendebaldeko filosofiaren aitatzat hartzen da. Bere ideiek eragin handia izan dute Mendebaldeko historia intelektualean, bi mila urte baino gehiagoz.

Epikuro

341 BCE

(341-270AC)
Epikuro, Samosko Epikuroa izenez ere ezaguna, greziar filosofoa izan zen, bere izena daraman eskolaren sortzailea. Bere doktrinaren alderdirik nabarmenenak hedonismo arrazionala eta atomismoa dira.

Seneka

4 BCE

(4-65DC)
Luzio Anneo Seneka, Seneka Gaztea bere aitarengandik bereizteko, filosofo, politikari, hizlari eta idazle erromatar bat izan zen, izaera moraleko bere lanengatik ezaguna.

Austin HIponakoa

354

(354-430)
Agustin Hiponakoa edo Aurelio Agustin Hiponakoa, San Agustin izenez ere ezaguna, idazle, teologo eta filosofo kristaua izan zen. Bihurtu ondoren, Afrikako iparraldean dagoen Hiponako apezpikua izan zen, eta manikeoen, donatisten eta pelagianismoaren heresien aurkako hainbat borroka zuzendu zituen.

Tomas Akinokoa

1225

(1225-1274)
Predikarien Ordenako abadea, fraidea, teologoa eta filosofo katolikoa izan zen Akinoko Santo Tomas, irakaskuntza eskolastikoaren ordezkari nagusitzat eta teologia sistematikoaren figura handienetakotzat jotzen da.

Gilen Okham

1280

(1280-1349)
Guillermo de Ockham, Occam, Ockam edo beste hainbat grafia filosofo, logiko, teologo eta fraide frantziskotar ingelesa izan zen, ordezkaririk nabarmenena izateagatik ezaguna.

Tomas Moro

1478

(1478-1535)
Thomas More, gaztelerazko Tomás Moro izenez ere ezaguna, edo latinezko Thomas Morus izenez, eta katolikoek eta anglikanoek Tomas Moro santu bezala gurtua, pentsalaria izan zen.

Francias Bacvon

1561

(1561-1626)
Francis Bacon, Verulamiumeko lehen baroia, Saint Albanseko lehen bizkondea eta Ingalaterrako kantzilerra, filosofo, politikari, abokatu eta idazle ingeles ospetsua izan zen, enpirismo filosofiko eta zientifikoaren aita.

Hobbes

1588

(1588-1679)
Thomas Hobbes, antzinako testu batzuetan Thomas Hobbes of Malmesbury, filosofo ingelesa izan zen, filosofia politiko modernoaren sortzaileetako bat.

Deskartes

1596

(1596-1650)
René Descartes filosofo, matematikari eta fisikari frantziar bat izan zen, geometria analitikoaren eta filosofia modernoaren aitatzat hartzen zena.

Spinoza

1632

(1632-1677)
Baruch Spinoza jatorri hispaniar-portugaldarreko filosofo nederlandarra izan zen. Baruj, Bento, Benito, Benedikto edo Benedictus Spinoza edo Espinosa izenez ere ezagutzen da, jatorriari buruzko hipotesietan oinarritutako bere izenaren itzulpenen arabera.

Locke

1632

(1632-1704)
John Locke filosofo eta mediku ingelesa izan zen, enpirismo ingelesaren pentsalari garrantzitsuenetakotzat jotzen dena eta «liberalismo klasikoaren aita» bezala ezagutzen dena.

Leibniz

1646

(1646-1716)
Gottfried Wilhelm Leibniz, batzuetan Gottfried Wilhelm von Leibniz, Alemaniako politikaria, filosofoa, matematikaria, logikoa, teologoa, legelaria, liburuzaina eta politikaria izan zen.

Berkeley

1685

(1685-1753)
George Berkeley, Irlandako filosofo eta apezpikua izan zen, idealismo subjektiboa deituriko korronte filosofikoaren aitzindaritzat hartua izan da.

Montesquieu

1689

(1689-1755)
Charles Louis de Secondat, Brèdeko jauna eta Montesquieuko baroia, filosofo eta legelari frantziarra izan zen, bere lana Ilustrazioa izeneko mugimendu intelektual eta kulturalaren testuinguruan garatzen delarik.

Hume

1711

(1711-1776)
David Hume filosofo, historialari, ekonomialari eta saiakeragile eskoziarra izan zen. Mendebaldeko filosofiako eta Eskoziako Ilustrazioko figura garrantzitsuenetako bat da. Enpirismoan, eszeptizismoan eta naturalismoan eragin handia duen sistema filosofikoagatik da ezaguna.

Rousseau

1712

(1712-1778)
Jean-Jacques Rousseau politikari suitzar frankofonoa izan zen. Idazlea, pedagogoa, filosofoa, musikaria, botanikaria eta naturalista izan zen aldi berean, eta ilustratu gisa definitu bazuten ere

Kant

1724

(1724-1804)
Immanuel Kant Ilustrazioaren filosofo eta zientzialari prusiarra izan zen, kritizismoaren lehen ordezkaria eta idealismo alemaniarraren aitzindaria. Europa modernoaren eta filosofia unibertsalaren pentsalari eraginkorrenetakotzat hartzen da.

Hegel

1770

(1770-1831)
Georg Wilhelm Friedrich Hegel Alemaniako Idealismoaren filosofo bat izan zen, Modernitatearen azkena, "Modernitatearen kontzientzia" bezala ere deitua, hirugarrena izan zen.

Marx

1818

(1818-1883)
Karl Heinrich Marx, alemanetik gaztelaniara Carlos Enrique Marx bezala itzultzen dena, filosofo, ekonomialari, soziologo, kazetari, intelektual eta politikari komunista alemaniarra izan zen, jatorri judukoa.

Nietzesche

1844

(1844-1900)
Friedrich Wilhelm Nietzsche filosofo, poeta, musikari eta filologo alemaniarra izan zen, mendebaldeko filosofiaren filosoforik garrantzitsuenetakotzat jotzen dena, eta bere lanak eragin handia izan du bai historian bai mendebaldeko kulturan.

Freud

1856

(1856-1939)
Sigmund Freud judutar jatorriko mediku neurologo austriarra izan zen, psikoanalisiaren aita eta XX. mendeko irudi intelektual handienetako bat.

Husserl

1859

(1859-1938) Edmund Gustav Albrecht Husserl filosofo eta matematikari alemaniarra izan zen, Franz Brentano eta Carl Stumpf-en dizipulua, fenomenologia transzendentalaren sortzailea eta, haren bidez, mugimendu fenomenologikoaren sortzailea, XX. mendeko mugimendu filosofiko eraginkorrenetako bat.

Russell

1872

(1872-1970)
Bertrand Arthur William Russell filosofo, matematikari, logiko eta idazle britainiarra izan zen, Literaturako Nobel Saria irabazi zuena. Russelleko hirugarren kondea Erresuma Batuko familia aristokratiko garrantzitsuenetako batekoa zen.

Wittgenstein

1889

(1889-1951)
Ludwig Josef Johann Wittgenstein, Ludwig Wittgenstein bezala ezagutua, austriar filosofo, matematikari, hizkuntzalari eta logikoa izan zen.

Heidegger

1889

(1889-1976)
Martin Heidegger filosofo alemaniarra izan zen. XX. mendeko pentsalari eta filosofo alemaniar garrantzitsuena da

Karl Popper

1902

(1902-1994)
Karl Raimund Popper filosofo eta irakasle austriarra izan zen, britainiar nazionalizatua, falsazionismoa eta bere faltsukeriaren teoriengatik eta mugaketaren irizpideagatik ospetsua. XX. mendeko zientziaren filosofo garrantzitsuenetakotzat hartzen da

Jean-Paul-Sartre

1905

(1905-1980)
Jean-Paul Aymard Sartre, Jean-Paul Sartre bezala ezaguna, filosofo, idazle, eleberrigile, antzerkigile, aktibista politiko, biografo eta literatur kritikari frantsesa izan zen, existentzialismo, postmodernismo eta marxismo humanistaren erakusle.

Hanna Arendt

1906

(1906-1975)
Hannah Arendt, Johanna Arendt jaioa, alemaniar idazle eta teoriko politikoa izan zen, geroago nazionalizatu egin zena, judutar erlijiokoa, eta nahiz eta bere buruari hala deitzen ez zion, XX. mendeko filosofo eraginkorrenetakotzat har daiteke.

Levi-Strauss

1908

(1908-2009)
Claude Lévi-Strauss, frantziar antropologo, filosofo eta etnologoa izan zen, XX. mendearen bigarren erdian bere diziplinako figura handienetako bat.

Simone de Beauvoir

1908

(1908-1986)
Simone Lucie Ernestine Marie Bertrand de Beauvoir, Simone de Beauvoir bezala ezagutua, filosofo, irakasle, idazle eta aktibista feminista frantsesa izan zen.

Foucault

1926

(1926-1984)
Paul-Michel Foucault filosofo, historialari, soziologo eta psikologo frantsesa izan zen. Frantziako eta AEBetako hainbat unibertsitatetan irakasle izan zen, eta pentsamendu-sistemen historian katedraduna.

Habermas

1929

(1929-1955)
Jürgen Habermas filosofo eta soziologo alemaniarra da, filosofia politikoan, etikan eta zuzenbidearen teorian eta hizkuntzaren filosofian egindako lanengatik ezaguna.