3 Ebaluaketako Ardatz Krono

Dachauko Kontzentrazio esparrua

May 1, 1833

Dachauko Kontzentrazio esparrua eraiki zuten, eta nazien lehen kontzentrazio esparrua izan zen

Konstituzioak

Dec 24, 1876

1876ko konstituzioak indarrean jarritu zuen Alfontso XIII.nak, eta turnismoari eutsi zioten.

Kuba eta Estatu Batua

Dec 24, 1895

Independentzia mugimendu bat piztu egin zen. Gatazka 1898 arte iraun zuen. Urte horretan Estatu Batuek gerra deklaratu zioten Espainiari

Hondamendia

Dec 24, 1898

Espainiak porrota izan zuen, azken koloniak galdu zuen

Alfontso XIII

Dec 24, 1902

Alfontsok XIII tronua eskuratu zuen.

Aste Tragikoa

Dec 24, 1909

Bartzelonan gertatutako herri matxinada. Marokoko gerrako tropetan herri klaseko jendea soilik bidaltzeagatik gertatu zen.

1917 ko Krisia

Dec 24, 1917

Krisia arazorik larriena izan zen. Urte horretan militarren protesta gertatu zen

Gobernu aldaketa

Dec 24, 1917

1917-1923, 43 gobernu aldaketa oso edo partziala izan ziren.

Mussolini boterean: Italia Faxista

Jan 20, 1919

1919-1921 Mussolinik aulki gutxi lortu zuen hauteskundeetan, orduan bertatik haurrera erabaki zuen boterea indarrez lortzea.
Mussoloini boterea eskuratu zuenean Italian langabezi asko zegoen, zorrak prezio-igoera, hau da krisi egoera handia.
Ekonomia- krisiak gizarte-tentsioak areagotu zituen.
Erdi mailakoak eta goi mailako klaseak beldurra zuten herrialdean iraultza komunista gertatzeko izatea.
Alderdi politikoan: Tradizionalek ez zuten jakin nola guzti hau aurre egin.

Weimar Errepublika

Jan 20, 1919

1919-1933
Lehen mundu gerraren porrotaren ondoren, Alemaniako enperadorea abdikatu egin zuen.
konstituzio berria egin zen. Konstituzio horrek erregimen demokratiko batek gobernatutako errepublika sortzen zuen. Alderdi horreri Weimarko Errepublika deitzen zaio.
Garrantzitsuena Alderdi Sozialdemokrata zen.

Ezker muturreko taldea (Weimarreko errepublika)

Jan 20, 1919

talde honen ustez, erregimen berria oso moderatua zen.
1919an espartakisek boterea indarrez lortzeko ahalegina zuten. Espartakistek Alemanian Errusiako antzeko erregimen komunista ezarri nahi zuten.

Giza indarkeria

Dec 24, 1919

1919-1923 Gizarte indarkeia piztu zen. Errusiako Iraultzak langile mugimenduaren erradikalizazioa eragin zuen

Talde Kontserbadorea (Weimarko Errepublika)

Jan 16, 1920

euren ustez, erregimen berria ez zen legitimoa.
Versaillesko Itunaren baldintzak onartzean uste zuen Alemania saldu zutela.
1920 an Hitler eta aldedi Nazionalsozialista (NSDAP) sortu.
1923an boterea indarrez lortzeko ahalegina egin zuten, estatu kolpea eman zuen (municheko putscha) baina porrota egin.

Annualgo porrota

Dec 24, 1921

Annualgo porrota gertatu zen 1921 Marokoko gerran

Erromako martxa

Jan 20, 1922

Mussolinik boterea eskuratu nahi zuenez indarrez, Erroman batu zuen bere alderdi guztiei (Erromako martxa 1922 urriaren 27tik 28ra).
Guzti honekin bere helburua lortu zuen, Victor Emanuel III.a erregeak gobernua eratzea eskaini zion Mussoliniri. Mussolinik botere osoak lortu zituen.

Gosea nagusitu

Jan 20, 1923

Hiperinflazioaren ondorioz, herri klaseetan gosea nagusitu zen. Karl Arnolden kartela, 1923.

Hitlerren ideiak

Jan 20, 1923

1923an Municheko estatu kolpea porrot eginda, Hitler kartzelatu zuten. Eta kartzelan zegoen bitartean ideia batzuk idatzi zuen.
Ideario horrek faxismoaren ezaugarri asko zituen: buruzagi gurtzea, estatuaren nagusitasuna, indarkeri eta gazteria gorestea, arrazismoa.
Ere esaten zuen emakumean bakarrik balio zutela seme alabak izateko eta etxeko lanak egiteaz baino arduratzeko.

Primo de Rivera

Dec 24, 1923

1923 an Primo de Rivera jeneralak, erregearen baimenez estatu kolpea eman zuen.

Erregimen autoritarioa

Dec 24, 1927

Intelektualak, ikasleak, langule taldeak, eta talde abertzaleak erregimen autoritarioa kritikatzen hasi ziren.

1929 ko krisi

May 1, 1929

1929ko krisi ondorio politiko eta sozial larriak izan zituen. Japoniak, Italiak eta Alemaniak kanpo-politika erasotzaileak eta espantsionistak hasi zituzten.

Ekonomi krisia

Dec 24, 1929

Ekonomi krisia izan zen

Hitler boterea eskuratu

Jan 20, 1930

Hitlerrek legez eskuratu zuen boterea, 1930eko hamarkadaren hasieran Alemania zegoen krisi eta indarkeria egoerak lagunduta.
Baina berak boterea bi urte arinago eskuratu zuen, oposizioaz libratuta.

Hamarkadako ekonomi krisia

Jan 20, 1930

1924 urtetik aurrera sozialdemokraten eta zentroko alderdien arteko koalizioak osatutako gobernu berriak ekonomi-egoera konpontzea lortu zuen.
Alemania orde, 1929 krakean kaltetuenetako bat izan.
1932 an, 6 milioi langabe zeuden Alemanian.
Alemaniako gende gehiena zegoen langabezian hamarka honetan.

Dimititu

Jan 24, 1930

Primo de Rivera jeneralak 1930ean dimitutu zuen.

Goering armada hobetu

May 1, 1930

Berrarmatze plan handia martxan jarri, eta nahitaezko soldadutza ezarri zen berriz.Goering armada indartsu eta moderno bat prestatzeaz arduratu zen, 1930 eko hamarkadako armada indartsuena

Diktadura

Dec 24, 1930

1930 raino diktadura izan zen. 1920 ko hamarkadako ekonomi oparotasunari esker.

Donostiako ituna

Dec 24, 1930

1930ko abuztuan, hauteskundeetara elkarrekin aurkezteko eta errepublika ezartzeko

Matxuria

May 1, 1931

Japoniak Matxuri inbaditu zuen

Konstituzioa 1931

Dec 24, 1931

Gorteek 1931 ko konstituzioa idatzi zuten. Erregimen erabat demokratikoa ezartzen zen, eta alderdi guztiek zuten orderkariak izateko aukera.

2. errepublika

Dec 24, 1931

Udal hauteskundeetara deitu zen. Hautagai errepublikanoek irabazi zuten ia probintzi guztietako hiriburuetan. Guztira monarkikoek irabazi batzuten ere,hiri handietan irabaztea erabateko garaipentzat hartu zuten errepublikanoek.
Emaitzen berri izan zuenean, Alfontso XIII.a erbestera joan zen, eta behin behineko gobernua eratu zen. Gobernu honek 2.errepublika aldarrikatu zuen 1931ko apirilak 14an

Hauteskundeak

Jan 20, 1932

1. funtzeskoa zen, parlamenturako eta errepublikako presidententzarako hauteskundeak egingo baitziren. Parlamentuko hauteskundeetan, komunistek eta naziek jaso zituzten boto gehien. Errepublikako presidentea hautatzeko hauteskundeetan Hindenburg mariskala hautatu zuten berriro.

Juduek Europatik alde egiten zuten

May 1, 1932

1. urtearen baino lehenik juduek herbesteratzen zuten beste herrialde batzuetara. Alemanian 600.000 judu zeude, baina urte gutxitara 200.000 baino ez ziren geratzen.

Katuluniari autonomia

Dec 24, 1932

Nuriako estatua onetsi zen, eta Generalitatea sortu zen.

Erreformen aurka

Dec 24, 1932

Estatu kolpe baten ahalegina gertatu zen Sevilla, Sanjurjo jeneralak zuzenduta. Porrot egin

Hitler gobernu burua izendatu

Jan 20, 1933

1933an negozio-gizonek eta talde kontserbadoreenek bultzatuta. Hindenburgek Hitler izandatu zuen kantziler.

Oposizioen desagerpena

Jan 20, 1933

Naziek botee osoa eskuratu.
Komunista batek Reichstagari su eman ziola aitzaki hartuta 1933 ko otsailaren 28 an, komunistak kontzentrazio-esparruetan kartzelatu zituzten.

Alemania Nazioen Elkarte uztea

Apr 5, 1933

1933 ko urrian Alemaniak Nazioen Elkartea uztea erabaki zuen

Alemaniako Nazismoa

May 1, 1933

https://www.youtube.com/watch?v=wsUApUdjFp4

Gestapoak eta SSek

May 1, 1933

Biztanleria kontrolatzeko, polizia estatua ezarri zuten. 2 talde: SS, hamarna mila pertsona osatutakoa. Hitlerren guardia pertsonalak, eta bestetik Gestapoak aukari guztiak jazartzen zituzten. 1933-1936ra, milio bat aleman kontzentrazio esparruetara bidali zituzten

Nazio Elkarteak

May 1, 1933

Nazio elkarteak ezin izan zuten inbasio galarazi eta Japonia zigortzeko erakunde horretatik bota zuten

Erreformak

Dec 24, 1933

1931-1933 Azaña izan zen gobernuk presidentea. Erreformak egitea jardun zuen.

Nekazari matxinada

Dec 24, 1933

Casas Viejasen (Cadiz)

Ril Robles, eta hauteskundeetarako deia

Dec 24, 1933

Ekonomia-krisia larriagotu eta gobernuaren onarpenik eza gero ea handiaoa zen. Azañak dimititu egin zuen, hauteskundeetara deia egin zen. Eskuineko alderdiak elkartuta aurkeztu ziren hauteskundeetera, CEDA izeneko blokean. Gil Robles zen alderdi katoliko horren burua

Zentro Eskuinak

Dec 24, 1933

Hauteskundeak irabazi zituen. Gobernu berriak aurrekoak abiarazitako erreformak geldiarazi zuen, eta 1932ko kolpistak amnistiatu.

Labana luzeen gaua

Jan 20, 1934

Hitlerrek bere alderdi barruan kontra egin ahal zioten guztiak akabatu zituen. 1934ko ekainean, haren aurkari politikoak hiltzea agindu zuen, Labana Luzeen Gaua delakoan.
Hitler argi utzi zuen zer gertatuko zitzaion aurre egiten zion orori.
Abuztuan Hitler hil egin zen, eta Hitler errepublika presidente bihurtu zen.
Hitlerrek jada hiru karga nagusi zituen: estatubura zen, gobernuburua eta alderdi legal bakarreko presidentea.

Urriko iraultza

Dec 24, 1934

Ezkerreko alderdiek gaizki hartu zuten CEDA alderdiko kideak gbernuko ministro izendatu izana, boterea modu ez-demokratkoan eskuratzea erabaki zuren. Urriko iraultza piztuz.

Etiopia inbaditu

Jan 20, 1935

Mussolinik Italiar tropek Etiopia inbaditu zuela eman zuen aditzera 1935ean, Zesarren estatuaren aurrean.

Sarre Berreskuratu

Jan 24, 1935

1935eko urtarrilean Sarre Berreskuratu zen

Pentsamoldea

May 1, 1935

1935an Juduei lanbide gehienetan jardutea debekatu zitzaien. Eta hala, ia ezin zuten bizimodurik atera. Juduen eta arioen arteko ezkontzak debekatu zituzten, eta sexu arremanak ere. Eta urte horretan ere juduei tratu txarrak ematen hasi zitzaien.

Italia etiopia inbaditu

Dec 24, 1935

1935 urtean Italiak Etiopia inbaditu zuen, lurralde kolonialak handitu nahian

Renania

Mar 24, 1936

1936ko martxoan Renania eskualdea militartzea erabaki zen

Hitlerren Gazteak

May 1, 1936

Haurrentzako eta gazteentzako elkarte nazia. 1936tik aurrera, nahitaezkoa zen kide egitea.

Italia eta Alemia harremanak indartu

Jun 24, 1936

1936an Italiaren eta Alemaniaren arteko harremanak indartu egin ziren, 1936ko uztailean Espainiako Gerra Zibila hasi zenean.

Erroma- Berlin

Oct 24, 1936

1936 Erroma- Berlin Ardatza sortu, urrian

Fronte popularra

Dec 24, 1936

Eskuineko pistolariek Castillo teniente ezkertiek ezaguna erail zuten. Castillo tenientearen lagunek Calvo Sotelo erail zuten, eskuineko burua.

Gerra Zibila

Dec 24, 1936

https://www.youtube.com/watch?v=4Pa390oVNU4
1936-1939

Antikomintern Ituna

Dec 24, 1936

1936an Hitlerrek Antikomintern Ituna sinatu Japoniarrekin, eta geroago Italiak ere sinatu zuen.

Afrikako armaden matxinada

Dec 24, 1936

Afrikako armaden matxinadak penintsulan jarraipena izan zuen 1936ko uztailaren 18an.

Hungaria

Dec 24, 1937

Hungariak mugak berreskurratu zituen. Italiak Dodekanesoko koloniak galdu zituen.

Austria inbaditu

Mar 24, 1938

1938 martxoan alemaniar soldatuek Austria inbaditu zuten.

Kristal Hautsien Gaua

May 1, 1938

1938 an Kristal Hautsien Gaua izan zen: hau da naziek juduak hiltzen hasi ziren.

Alemania hedatzen hasi

May 1, 1938

Alemania hedatzen hasi zen. 1938an Alemaniako tropek Austria inbaditu zuten. Eta Txekoslovakiako Sudeteak.

Chamberlain

Sep 24, 1938

Sudeteetan alemaniar asko bizi ziren. Hitler Chamberlain 1938ko irailean bildu ziren. Chamberlainek Sueteak ematea onartu zuten.

Municheko Konferentzia

Sep 29, 1938

Irailak 29 an Municheko Konferentzia egin zen

Txeskoslovakia osoa eman

Mar 24, 1939

Frantziak, Britain Handuak eta Italiak Hitlerren eskakuzunak onartu eta Txeskoslovakia osoa eman zizkioten, 1939ko martxoan anexionatu zuen Alemaniak.

Txekoslovakia

May 1, 1939

Hitlerrek Txekoslovakia osoa okupatu zuen.

2. mundu gerra asi

Oct 1, 1939

1939ko irailak 1 Alemaniak Polonia ibanditu zuen, baina Frantziak eta Britain Handiak Poloniarekin ituna abiarazi zuten. Horrela hasi zen 2. Mundu gerra.

Polonia

Dec 24, 1939

Hitlerrek lurralde bat ere nahi zuen: Polonia, Alemaniak ez zuen inoiz onartu Posen galtzea, ezta Danzing-en arazoa. Baina Polonia babestuta zegoen. Defentzarako itun bat sinatu zuen Frantziarekin ea gertuko arriskuaren aurrean, Britain Handiak laguntza-ituna bat sinatu zuen Poloniarekin 1939an, Polonia independentzia bermatzeko.
(argazki hau jarri dut azaltzeko nola Polonia izatea zaila izan zen)

Alemaniak ez erasotzeko ezkutuko itun bat sinatu

Dec 24, 1939

Alemaniak ez erasotzeko ezkutuko itun bat sinatu zuen SESKekin, Itunaren arabera, Polonia banatuko zuten, eta SESBek Finlandian eta Baltikoko estatuak lortuko zituen.

Charles Chaplin

May 1, 1940

Charles Chaplinek filma bat egin zuen, El Gran Dictador filmaren fotograma. (1940)
Eszenan, Chaplinek Hitlerren mundua menderatzeko nahia irudikatzen du.

Mendebaldeko Frontea

Dec 24, 1940

1940 Hitlerrek Danimarka eta Norvegia inbaditu zituen apirilean, eta maiatzean Frantziaren aurkako erasoa jo zuen. Ekainean, alemaniarrek Paris okupatu zuten. Alemaniak Alsazia eta Lorena anexionatu zituen, ea Frantziako lurralde 2 zatitan banatu zuen. Frantziaren porrotaren eraginez Chamberlainek dimititu egin zuen, Winston Churchillek hartu zuen haren lekua. Italia ekainaren 10ean sartu zen gerran. Afrikako iparraldean italiarren zailtasuna izan zituzten.

Ekialdeko Frontea

Jun 22, 1941

Hitlerrek SESB inbaditzea erabaki zuen. Alemaniarrek SESB inbaditu zuen 1941ko ekainak 22 an

Ozeano Bareko Gerra

Dec 7, 1941

Japoniako flotak Pearl Harborri eraso zioten.

Hitler eta juduak

May 1, 1942

Hitler arraza perfektua nahi zuen.
Bigarren mundu gerran, Hitlerrek azken irtenbidea aplikatzea erabaki zuen. Alemaniako eta konkistatuko herrialde guztietako juduak eta ijitoak sarraskitze-esparruetara deportatu zituzten. Gutxienez 5.000 judu hil zuten.

Urte erabakigarria

Dec 24, 1942

Ardatzaren bultzadak 1942 ko udaberriraino iraun zuen.
Gerren norabidea aldatu egin zen:
* Stanlingrand: ekialdeko frontean, Alemaniarrek erregai gutxi zutenez, Kaukosko petrolio-erreserbak nahi zituzten.
*Alamein: Afrikako Korps Egipto konkistatu saiatzen
* Midway: Koral itsasoko Guduan geldiarazi zuten

Aliatuen Kontra erasoa

Dec 24, 1943

Errusian, Alemaniako armad azken ofentsiba bat egitea saiatu zen, Kursk- eko Guduan porrot
Ozeano Barean aliatuek japoniarrak geldiarazi zituzten Guadalcanaleko Guduan.

Normandiako Lehorreratzea

Jun 6, 1944

1944 ko ekaninaren 6 an Normandiako Lehorreratzea hasi zuten, Frantziako kostaldean.

Paris askatu

Aug 26, 1944

1944 ko abuztuak 26an Alemaniarren defentsak haustea lortu zuten, Paris askatus.

Alemaniako mugeraino heldu

Dec 24, 1944

1944an Errusiako armadak ofentsiba arrakastasuna hasi zuen, eta Alemaniako mugetaraino heldu ziren.

Yaltako Konferentzia

Feb 24, 1945

Yaltako Konferentzia, Stanlin, Roovele eta Churchillen mintzagaia naziengandik askatu ondoren Europako egoera izan zen.

Berlin Konkistatu

Mar 2, 1945

1945ean Hitlerrek bere buruaz beste egin zuen, eta maiatzak 2an Berlin konkistatu zuten.

Hiroshiman eta Nagasaki

Aug 6, 1945

Gerra hau bukatzeko bonba atomikoak jarri zuten Hiroshiman eta Nagasaki Japoniako hiriak suntsitzeko 1945 ko abuztuak 6 eta 8 an.

Potsdamgo Konferentzia

Aug 24, 1945

Potsdamgo Konferentzia aliatuen arteko desadostasun handiak agerian jartzen hasi ziren. Stanlinen jokaera gogorra izan zen, hasieran itunduyako mugak gainditzen zituzten lurralde-hedapenak proposatu baitzuten

Japoniak sinatu

Sep 2, 1945

Japoniaren baldintzarik gabeko errendizioa 1945ko irailak 2 an sinatu zen.

Iwo Jima eta Okiwana

Dec 24, 1945

1945 Ozeano Barean, AEBek aurrera egiten jarraitu zuen eta Iwo Jima eta Okiwana uharteak okupatu zuten.

Petrolio oso urria

Dec 24, 1945

Komunikabide sarea desagertu egin zen Europaren Ekialdean, petrolioa oso urria zen eta industriaren ekoizpena gerra aurrekoaren bostena zen

Parisko Bakea

Dec 24, 1947

1947 SESBek Polonia ekialdea, Baltikoko estatuak eta gainerako Ekialdeko Prusia hartu zuten.