-
1898ko krisia
-1895ean Kuban beste independentzia-mugimendu bat piztu zen.
-Espainiak azken koloniak galdu zituen; honi 1898ko hondamendia esaten zaio.
-Erregenerazionismoa: Joaquin Costaren mugimendua. -
Espainia 1902-1939
1898ko krisia, Alfontso XIII.aren erregealdia, Primo de Riveraren diktadura.
II:Errepublika (konstituzioa eta erreformak)
CEDA eta Fronte Popularra hauteskundeetan
Gerra Zibila -
Alfonso XIII.aren erregealdia:
-1902an Alfonse XIII tronua eskuratu zuen. 1976ko Konstituzioari eta turnismoari ekin Maurak Cánovas eta Canalejasek Sagasta ordeztu zuten.
-Maurak:jauntxokeria desagerrerazi nahi baina porrot.
-Canalejas:deszentralizazio-politika egin zuen baina, giltzarrapoaren legea eztabaidatuena.
-Bozkaketak:
-1909an Asta Tragikoa Bartzalonan, 1917ko krisia eta 1919-1923 gizarte-indarkeria.
-Kontzentrazio-gobernuak:43 gorbernu-aldaketak izan zituzten. -
Primo de Riveraren diktadura
-Marokoko Gerran Annualalgo porrota (1921).
-1923an Primo de Rivera jeneralak estatu-kolpe bat eman zuen (erregearen baimenaz). Konstituzioa eten, Gorteak desegin, alderdi politikoak eta sindikatuak debekatu eta Marokoko gerrarekin amaitu.
-1920ko hamarkadan ekonomia-oparotasuna. Baina 1927tik aurrera, intelektualak eta langileak Primo de Rivera krikatu zuten.
-Erregea babesteari utzi zion eta Primo de Rivera 1930an dimititu egin zuen. -
Segurtasun koektiboaren porrota eta gerrarako bidea (1930-1939)
-
II.Errepublika (1931-1933)
-Hauteskundeetan Donostiako Ituna irabazten du eta 1931ko apirilaren 14an II.Errepubllika sortzen da. Alcalá Zamora presidentea zen.
-1931ko Konstituzioa sortu zuten. Ezaugarriak:
gizabanakoen eskubidea (dibortzioa).
Sufragio unibertsala.
Estatu ez-konfesionala (erlijio asko Esapinian).
Gizarte-ongizatea (irakaskuntza publikoa).
-Alcalá Zamora Errepublikaren presidentea eta Manuel Azaña gobernuaren presidentea.
-Azaña erreforma berriak (1931-1933)
Nekazaritza-, militarrak, lan- eta hezkuntza-err -
Nazioen elkartearen eraginkortasun eza faxismoaren aurka:
-Japoniak, Italiak eta Alemaniak kanpo-politika erasotzaile eta espan tsionistak hasi.
-Lehengaiak kontrolatzeak harrokeria bultzatu.
-Japoniak Mantxuria inbaditu eta protektoratua ezarri baina ondoren kanporatuak.
-1933an Hitlerrek aldaketak egin.
-Alemaniak Nazioen Elkartea utzi eta geroago Sarre eskuratu 1935ean,
-Hitlerren Renania eskualdea militartu.
-1935ean Italiak Etiopia inbaditu.
-Nazioen Elkartetik kanporatua. -
CEDA 1933ko hauteskundeetan
-1933tik 1936ra Lerrouxen Alderdi Erradikala irabazi zituen hauteskundeak. Alderdi honek CEDAren laguntza izaten zuen.
-Ezkerrekoek boterea hartu zuten ez-demokratikoki:Urriko Iraultza (non Austuriasen eta Katalunian arrakasta handia izan zuen). -
Gerra Zibila piztea
-Nazionaletan Franco zen burua. Galizia,Cadiz,Cáceres,Kanariar Uharteak,Balear Uharteak (Menorca izan ezik), etab. Italia eta Alemania lagundu zioten Francori.
-Errepublikanoak:Katalunia,Aragoi,Levante,Madril,Espainiako Iparralde, Badajoz,Menorca,Andaluzia (Cadiz izan ezik), etab. SEBS lagundu zioten. -
Fronte Popolarra 1936ko hauteskundeetan
-1936ko hauteskundeetan Fronte Popularra (ezkerra) eta Calvo Sotelo eta Jose Antonio Primo de Rivera (eskuina) joan ziren.
-Irabazleak Fronte Popularra izan zen.
-Kalean amorrua gertatu zen (Mola jeneralak Errepublikaren kontrako konspirazioak egin zituen).
-1936ko uztailaren 12an eskuineko pistolariek Castillo tenientea (ezkerrekoa) hil zuten. Uztailaren 13an Ezkerrekoak Calvo Sotelo (eskuinekoa) hil zuten. Horrela Gerra Zibila hasi zen. -
Baretze-politikaren porrota
-Alemaniak espantzio prozesua hasi.
-Alemaniaren eskakizun guztiak onartu gerra ez izteko.
-1938an alemaniarrek Austria inbaditu.
-Hurrengo Txekoslovakia.
-Sudeteetan alemaniar asko, Chanberlainek Hitlerri eman 1938an lurrald gehiago ez eskatzearen kondizioaz.
-Municheko konferentzian, Frantziak, Italiak eta Britainia Handiak Hitlerren eskakizunak onartu eta Txekoslovakia osoa eman. -
Mendebaldeko frontea
-Polonia hilabetean inbaditu tankeekin, blitzkriegtaktika.
-Ondoren Danimarka eta Norvegi inbaditu Ardenak eskualdetik.
-Ekainean Paris okupatu.
-Frantzia bi zatitan: Atlantikoko aldea (alemaniarrak) eta Vichyko Frantzia (Petain jenerala).
-Chamberlainek dimititu eta lekua Winston Churchillek hartu.
-Churchill Hitlerren aurka.
-Italia ekainean gerran sartu. Afrikako iparraldean arazoak Afrika korps-en kontra.
-Italia Grezia inbaditzen saiatu baina Alemaniak parte hartu behar. -
Urte erabakigarria: 1942
Gerraren nortabidea aldatu porroten ondorioz.
-Stalingrad: ekialdeko frontean erregai gutxi. Kaukasoko petrolio erreserbak nahi. Stalingraden konkista huts egin eta Volga ibaia ezin kontroatu.
-Alamein: Afrika Korps Egipto konkistatzen saiatu ekialde erdiko petrolioa lortzeko. Rommel jeneralak gudua galdu eta tropen amaiera.
-Midway: japoniarren ofentsiba Koral itsasoko guduan gelditu. Pearl Harborreko hegazkinekin japoniar flota hondoratu eta ozeano barean aurre hartu aliatuek. -
Gerraren eragilea: Poloniaren inbasiaoa
-Hitlerrek Polonia ere nahi.
-Poloniak Frantziarekin laguntza-ituna.
-Alemaniak SESBrekin ezkutuko itun bat, ez erasotzeko ituna.
-Horrela Alemaniak Polonia lortu eta SESBk Finlandia eta Baltikoko estatuak.
-1939an Hitlerrek Polonia inbaditu.
-Britainia Handiak eta Frantziak Polonia babestu eta gerra hasi. -
Alemaniaren ofentsiba (1939-1941)
- eta 1941. urteetan, Ardatzeko herrialdeek konkista izugarriak egin zituzten. Bazirudien munduak haien mende erri behar zuela.
-
Ekialdeko frontea
-Hitlerrek SESB komunistak inbaditu 1941ean.
-Hiru milioi soldaduko armada erabili.
-Helburua: negua baino lehen Leningrand, Mosku eta Kiev okupatzea.
-Udazkeneko lokatzak gerra gurdiak geldiarazi.
-Orduan, errusiarrak borrokarako prestatu.
Gatazka luzea eta gogorra. -
Ozeano Bareko Gerra
-Japonia Ozeano Bareko otentzia nagusia.
-Diktadura militarra eta Tojo jeneralaren menpe.
-Mantxuria eta Korea okupatu.
-1941 flota japoniarrek Pearl Harbor eraso, AEB-ren base militarrari.
-Basea suntsitu eta ondorioz AEB Bigarren Mundu Gerran sartu aliatuen taldean. -
Totalitarismoa ordena berria
-Ardatzaren ofentsibaren ondoren Ekialdeko eta Erdialdeko Europa Alemaniaren mende.
-Gobernu naziak esplotazio ekonomikoa eta errepresio politikoa ezarri.
-Aurkariak eta juduak esparruetan sartu eta sarraskitze-esparruetan hil.
-Japoniak okupatutako lurraldeetan antzeko politika. -
Aliatuen garaipena (1942-1945)
- urtetik aurrera, aliatuek aurrera hartu zuten, eta horri esker garaitu zituzten alemaniarrek eta japoniarrak 1945.urtean.
-
Aliatuen kontraerasoak (1943)
-Errusian Alemaniak, Kurk-eko guduan porrot.
-Alemania defentsiban.
-Aliatuek Italiako inabsioa.
-Erregeak Mussolini bota eta Badoglio jarri.
-Alemaniarrek aliatuak Motecassinon gelditu.
-Italiako iparraldean estatu faxista Mussoliniren menpean.
-Ozeano Barean aliatuek japoniarrak gelditu Guadalkanaleko guduan.
-Mac Arthur-en igel-jauziak taktika. Bi helburu: Aurrera egitea eta base militarrak sortzea. Etsaien baseak izolatzea.
-Aliatuek aurre hartu. -
Aliatuen azken ofentsiba (1944-1945)
-Normandiako lehorreratzea hasi 1944an Frantzian.
-Aliatuak mendebaldean frontea irekitzen Berlinera errusiarrak baino lehen heltzeko.
-Alemaniarren defentsak apurtu eta Paris askatu abuztuaren 26an.
-Alemaniarrek azken erasoa Ardenetako guduan, porrot.
-Aliatuek Alemaniako hirien aurkako bonbardaketa estrategikoak.
-Sobietarrek beste ofentsiba baten Berlin inguratu.
-1945eko apirilaren 30 Hitler suizidatu.
-Maiatzaren 2an Berlin konkista.
-Mussolini fusilatu.
-Japonia errenditu 45eko irailak 2. -
Bake konferentziak: Yaltak eta Potsdam
-Gerran gertatutakoa azaltzeko eta estrategiak eta bake baldintzak adosteko egin.
Yaltako konferentzia:
-1945eko otsailean.
-Stalin, Roosvelt eta Churchill.
-Stalinen aldekoa.
-Ekialdean hauteskunde libre eta demokratikoak egitea erabaki.
-Alemania lau zatitan banatzea eta zati bakoitza batek kontrolatu.
-Nazio Batuen Erakundea sortzea.
Potsdamgo konferentzia:
-1945eko uztailean.
-Aliatuen aurkako desadostasunak.
-Stalinek, ezarritako mugak gainditzea.
-Erabaki bakarra:nazien egindako krimenak. -
Lurralde-aldaketak
-Alemania AEB,BH,Frantzia eta SEBS-en artean banatu.
-Alemaniak Ekialdeko Prusiaren hegoaldea, Pomerania eta Silezia Poloniari ema.
-Alemania lau lurraldetan banatu.
-Parisko bakean SEBS-ek Poloniako ekialdea, Baltikoko estatuak eta gainerako Prusia hartu.
-Hungariak mugak berreskuratu. Italiak dodekanesoko koloniak eta Istria galdu. -
Gerraren ondoriak
Hildakoen eta kontzientzien krisia:
-60milioitik gorako hildakoak.
-35milioi zauritu.
-3milioi desagertu.
-Bizirik iraundakoak krisi morala jasa.
-Nazien kontzentrazio esparruak aurkitu.
-Sarraskitze- eta genozidio-politikaren ondorioz 6 milioi judu hil.
-Zibilak sarraskitzeko taktika militarrak (bonba atomikoa). -
Galera ekonomikoak
-Hondamen material handia.
-Komunikabide-sarea desagertu.
-Petrolioa urria eta industria ekoizpena lehengoaren bostena.
Bi erakunde sortu:
-Nazioarteko Diru Funtsa
-Nazioarteko Berreraikuntza eta Garapenerako Bankua.
Helburua:ekonomia berreraitzen lagundu eta munduko finantza-sistema berria sortu. -
Aldaketa politikoak
-Europako potentziek indarra galdu.
-SEBS eta AEB munduko potentzia indartsuenak blakatu.
-Sobietarren eta Amerikarren arteko tirabirek gerra hotza eragin. -
Faxismoaren arteko lankidetza
-Italia Alemania naziaren alde.
-Bien arteko lankidetza-politika areagotu.
-Erroma-Berlin ardatza sortu 1936an.
-Hitlerrek Japoniak eta Italiak, Sobietar Batasunaren kontrako Antikomitern ituna sinatu.
