-
Dec 9, 1475
BERNARD ETXEPARE
Euskaraz idatzi zuen ezagutzen den lehen idazlea
1475ean jaio Sarrasketan (Donibane Garazi ondoan)
Espetseratua izan zen
1545: Linguae Vascurum Primitiae: gutxienez bi edizio, baina ale bakarra gorde
-Lanaren helburua: erlijioa lantzea, soastea, gozatzea eta kantatzea zen
Geroko literatura guztia erlijioaz kutsaturik. -
Dec 10, 1500
FILOSOFIA ETA ERLIJIOA
-Filosofia
Humanismoa bultzatu → Jainkoa existitzen dela ez dute ukatuko, baina arrazoietatik abiatuko dira. Horrek guztiak kritika bultzatu zuen eta Bibliarekiko kezkak bideratu zituen.
-Erlijioa
Martin Luther King → Protestantismoaren lehen urratsak eman
Katolizismoaren dogma eta Aita Santuaren primatua kritikatuz
+ -
Dec 10, 1500
Datu orokorrak
-Berpizkunde garaia → gizarte hierarkizatua hautsi eta bizitza ulertzeko modu berri bat zabaldu. Honek aurkitzen dira:
Gizakiaren birbalorazioa (antropozentrismoa)
Arrazoia ( zentzu kritikoa eta esperimentazioa) → gizaki egiten gaituena -Erreferentziatzat natura hartu
-Antzinako ohituretara jo ;Greziako eta Erromako jakinduria zabaldu behar dela pentsatuko dutelako
-Erdi aroko baloreak ukatu, eta antzinate klasikoko baloreetan oinarritu.
-Teknologia berrien erabilera→ Gutenberg inprenta → lib -
Dec 10, 1500
kultura eta gizartea
Europan gertaturiko mugimendu garrantzitsurna: Ernazimientua
Zekulako susperraldia eragin:
Zientzian : Leonardo Da Vinci, Galileo Galilei
Artea eta Kulturan: Migel Angel, Boticcelli
Hizkuntzetan: tokian tokiko hizkuntza indartu→ herria bere hizkuntan eskolatzeko beharra sortu
- Euskal gizartea : herri xeheak zientzia eta letren atea itxita → eliz-gizonek eta aitonen seme- alabek bai. -
Dec 10, 1500
EUSKAL HERRIAKO EZAUGARRIAK
Ez zen protestantismorik eman → baina nafarroako erreginak, Joana Albretekoak, protestantismoaren tesiak onartu zituen, eta ondorioz→ BIBLIA euskararatu ( protestantismoak tokiko hizkuntza beharrazi) Erlijio borrokak
1512 : Gaztelako erregeak, Nafarroako Erresuma konkistatu eta → Albretarren dinastiak Nafarroa Beherera alde egin.
Literatura
Lehen euskarazko liburua 1545.urtean inprimatu Bordelen. Linguae Vascorum Primitiae - Bernard Etxepare
Joanes Leizarraga : 3 lan erlijioso itzuli -
Dec 9, 1506
JOANNES LEIZARRAGA
Lapurdi (1506-1601)
Apaiz katolikoa ,higanot bihurtu
Itaun berriaren itzulpena egin zuen, dotrina zabaldu ahal izateko.
Helburua: erreforma sustatzea eta hedatzea.
Hizkuntza: hizkera bateratua (denok ulertzeko modukoa)
Oinarri lapurtera hartu, beste euskalki batzuk tartekatu
Arazoak ortografia eta hizkeran
Mailegutza orokorra egin latinetik, terminilogia kultua eta erlijiozkoa inguruko hizkuntzetatik hartuz.
Euskara prosan erabiltzen lehenena.
Testamentu berria, ABC eta kalendrera -
Period: Dec 9, 1523 to
ERREFRAU BILDUMAK
-
Dec 9, 1533
ESTEBAN DE GARIBAY
- 1533. urtean jaio Arrasaten, eta bertan bizi izan zen.
- Ikasketak: Oñatiko unibertsitatean, Gasteizen eta, azkenik, Santo Domingo de la Calzadan.
- Erregearen kronista izan zen.
- 1599: Madrilen hil Gaia:
- Monarkia espainiarra osatzen zuten erreinu guztien historia.
- Ondoren beste lan bat argitaratu: Ilustraciones Genealógicas.
- Garybairen errefrauak
- Bi errefrau bilduma (37 errefrau)
- Julio de Urquijo
-
Dec 9, 1548
JOAN PEREZ DE LAZARRAGA
Larreako dorrearen jauna
Oñatiar jatorriko familiako kidea
Dianea eta koplak
Hego Euskal Herriko dokumenturik zaharrena.
Artzain nobela: 1567, 102 orraialde, 45 kopla(9gazteleraz)Arabako euskalkia, Gipuzkuako Foru Aldundian ,Lau bertso lerrotakoak eta ahoskidetasuna mantendu, Gaia: maitasuna -
REFRANES Y SENTENCIAS
- urtean, Iruñean. Autore ezezaguna. 64 orrialde eta 539 errefrau Larramen, Julio Urquijo, Esteban de Garibay Gipuzkoaren eragina duen bizkaieran idatzita (hizkera arkaikoa) Herrian bildutako eta idazleak asmatutako errefrauak. Batzuetan bakarrik gazteleraz edo sintaxia gazteleraz. Idazleak gaztelerako errefrauak ezagutu.
-
BELTRAN DE SAUGUIS
Nafarroako kontseilari izan zen jauntxoa.
1627.urtean hil.
Poeta, baina errefrau bilduma bat egin.
205 errefrau.
Horietako asko Ohienartek eta Lopek bildu geroago.
