Euskal Literatura idatziaren hastapena

Euskal Literatura idatziaren hastapena

Period: Nov 7, 1460 to Nov 7, 1600

Bernard Etxepare: biografia.

Oct 12, 1475

• 1475. urtean jaio, Sarrasketan.
• Eihelarretako erretore izan zen.
• Espetxeratua ere izan zen.
• 1545. urtean bere liburua argitaratu Bordelen: Linguae Vasconum Primitae.
• Garai bat itxi ireki orduko, bere obraren bizitasunaren parekorik ez zen berriro azalduko erlijoaren ondorioz.

Linguae Vasconum Primitiae izeneko liburuaren estiloa

Oct 12, 1475

• Lanaren helburua: erlijioa lantzea, solastea, gozatzea eta kantatzea.
• Liburuak osotara 28 orrialde.
• Behe Nafarreraz idatzia.
• Ahozko literaturatik gertu.
• Neurkerari dagokionez: 4/ 4/ 4/ 3 neurria.
• Hizketari dagokionez: Garaziko hizkera.
• EGITURA ETA GAIAK: Hitzaurre bat, Erlijiozko bertsoak, maitasunezko bertsoak, bertso autobiografikoa eta euskarari gorazarre egiten dioten bertsoak.

Obren adibideak/ Bertso autobiografikoa eta Euskarari gorazarre egiten dioten bertsoak.

Oct 12, 1475

Bertso autobiografikoa, " Mosen Bernat Echepare Cantuya"
Mosen bernat iakin bahu gauza nola jinen zen
Bearnora gabetarik egon ala inzande. Euskarari gorazarre egiten dioten bertsoak:
Kontrapas eta Sautrela.
Kontrapas: Heuskara
ialgi adi kanpora Garaziko herria
Benedika dadila
Heuskarari eman dio
Behar duien thornula.

EUSKAL LITERATURAREN SORRERA

Jun 7, 1501

Berpizkundea

Nov 12, 1504

-Eredu klasikoetara itzuli -Naturaren garrantzia -Antropozentrismoa -Inprenta asmatu
Liburuen demokrazizazioa
Alfabetizazioa
Ahozkoaren galera.

JOANNES LEIZARRAGA

Jun 7, 1506

Lapurdin jaio zen 1506. urtean eta 1601. urtean hil zen, Bastidan (Nafarroa Behera). Apaiz katolikoa zen, baina Joana II. Albretekoa erregina protestante bihurtu zelarik, berarekin eraman zituen hainbat eta hainbat kristau, Leizarraga tarte.

JOANES LEIZARRAGA JARRAIPENA

Jun 7, 1506

Hau, euskaraz prosaz idazten lehena izan zen.
Itzulitako lanak:
-Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria
-Kalendrera
-ABC edo Christinoen Instructionea
-Hiru lanak 1571.urtean argitaratu ziren Arroxelan
-Helburua: erreforma sustatzea eta hedatzea
-Hizkera bateratu bat egiten zaiatu zen euskaldun guztiek ulertzeko, honetarako, oinarri lapurtera erabili zuen.Arazo larriak izan zituen ortografia eta hizkeran.
-Latinetik mailegatutako hitz kultu eta erlijiosoak erabili zituen

KULTURARI dagokikonez

Jun 7, 1516

-Zientzia, artea, letrak...suspertu
-EHn jauntxoen seme-alabentzat eliz-gizonentzat
-(Leonardo da Vinci, Galileo Galilei, Miguel Angel, Boticelli...) -Latinarekin batera tokian tokiko hizkuntzari erabilera indartu
-Herria bere hizkuntzan eskolatu beharra

Esteban de Garibay

Oct 17, 1533

-1533.urtean jaio zen Arrasaten.
-1566. urtean Felipe II bibliotekari izendatu.
-1592. urtean kronista erreala bihurtu.
-1599. urtean Madrilen hil zen. -

Filosofia

Nov 12, 1543

-Humanismoa -arrazonamendua -enpirismoa

Obren adibideak/ Erlijiozko eta maitasunezko bertsoak

Oct 12, 1545

Erlijioare buruzko bertsoak, " Doctrina Christiana"
Munduian den gizon orok behar luke pentsatu
Jangoikoak nola duien batbedera formatu,
bere irudi propiara gure arima kreatu,
memoriaz, borondatez, endelguiaz goarnitu. Maitasunari buruzko bertsoak, " Potaren galdacia"
Andria ieinkoak drugazula orai berdi girade
Ni errege balin baninz erregina zinate
Pot bat othoi egidazu etzizula herabe
Nik zugatik dudan oenek hura meretsi dute.

Eusal Literatura

Nov 12, 1546

• Lehenengo Euskarazko liburua inprimatu Bordelen.
• Autorea: Bernat Etxepare.
• Izenburua: Linguae Vasconum Primitiae.
• Aintzinako erlijioaren eta ahozko literaturaren oihartzuna.

Joan Perez de Lazarraga: biografia.

Sep 6, 1548

• Larrean jaio zen. . 1605. urteko apirilaren 11an hil zen.
• Larreako dorrearen jauna.
• Madrileko antigoaleko denda batean bere lana aurkitu arte, ezezaguna zen.
• Nobela 1567. urtean idatzi zuen.

Lanaren estiloa

Sep 6, 1548

• Izenburua: Dianea eta koplak.
• 1567. urtean argitaratu, izugarrizko arrakasta. Eskuizkribua: 2004 ean.
• Pesrtsonaietan: izen berdinak aldaera txiki batzuekin.
• Arabako euskalkia darabil.
• Lau bertso lerrotakoak dira.
• Hoskidetasuna mantentzen du.
• Gaia: maitasuna.

Obraren adibideak

Sep 6, 1548

Hasierako sarrera/ ... Bere kantaetea Sirenak akabadurik, urten eben ain laister Silbero egoan lekurean, eze ez zan bastadu inor bere biurketa...
Ondoren bertsoak,
Esperantzeau galdu jat,
guztiz ez arren, parte bat;
neure laztanaen amorearren
egin gura dot negar bat.

Erlijioa

Nov 12, 1555

• Protestantismoaren lehen urratsak.
• Euskal Herrian, ez zuen jarraitzaile handirik izan.
• Nafarroako erreginak, J. Albretek, protestantismoaren tesiak onartu.
• Protestantismoa hedatzeko erlijioan herriari herriaren hizkuntzan azaldu.
• Erlijio borrokak.

Joanes Leizarraga(Obrak): Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria

Jun 7, 1571

Haur da ene Seme maitea, zeinetan neure atsegin ona
hartzen baitut, huni beha zakizkiote.

Joanes Leizarraga(Obrak): ABC

Jun 7, 1571

Utzitzazue haurrak, eta enegana ethortetik eztitzazuela enpatxa: ezen horrelakoen da zeruetako resuma.

Joanes Leizarraga(Obrak): Kalendrera

Jun 7, 1571

Esteban de Garibay: Ilustraciones genealógicas

Oct 17, 1575

-Bi errefau bilduma sortu zituen baina guri ez zaigu ezta bat ere iritsi.
- Liburutegi Nazionalean Kodice bat dago eta hau 1854. urtean inprimatu zen "Memorias" liburuaren gehigarri bezala.