-
Period: 4000 BCE to 476
Antzinaroa:
K.a VI. mendean. Lehen filosofoek naturaren (physi) jatorriari buruzko galderak egiten zituzten eta printzipio bakar baten (arkhe). Ondoren, sofistek etorri ziren. Sokratesek, sofisten garaikidea aurpegiratu zien erabilgarriaren ezagutzan jartzea arreta, eta ez egiaren ezagutzan. -
624 BCE
Tales Miletokoa
Tales Miletokoa filosofo, matematiko eta fisikaria izan zen. Lehenengo filosofoa izan zen eta bi teorema matematiko garrantzitsuak asmatu zituen. -
569 BCE
Pitagoras
Pitagoras greziar filosofo eta lehen matematikaria izan zen. Matematika, geometria eta aritmetika heleniarren aurrerapenean nabarmen lagundu zuen. -
540 BCE
Heraklito
Efesoko Iluna eta profeta izenez ere ezaguna zen bere filosofiaren izaera orakularra zela eta, eta Filosofo negarrez (Demokritoren aldean, "filosofo barrea"), bere nortasun tristeagatik. -
515 BCE
Parmenides
Parmenidesek lan bakarra idatzi zuen: poema filosofiko bat bertso epikoetan, zeinaren zati batzuk baino ez zaizkigu heldu beste autoreen aipamenetan gordeta. Espezialistek uste dute gordetzen dugunaren osotasuna nabarmen handiagoa dela gainerako filosofo presokratiko ia guztien lanetatik heldu zaigunarekin alderatuta, eta, beraz, haien doktrina zehaztasun handiagoz berreraiki daitekeela. -
481 BCE
Protagoras
Abderako Protagoras greziar sofista izan zen. Erretorikan aditu zen. Platonek sofista profesionalaren edo "bertutearen" irakaslearen paperaren asmatzailetzat hartzen du (ez "ontasun" gisa ulertuta, munduan arrakasta izateko ezagutza eta gaitasun gisa ulertuta baizik). -
480 BCE
Sokrates
Sokrates greziar klasikoko filosofo handienetakoa izan zen, mendebaldeko eta unibertsaleko filosofiakoa. Platonen irakaslea izan zen, Aristoteles izan zuen ikasletzat. -
427 BCE
Platon
Sokratesen atzetik jarraitu zuen greziar filosofoa izan zen eta Aristotelesen irakaslea. 387. urtean k.a Atenasko Akademia sortu zuen, bederatziehun urte baino gehiagotan iraungo zuen erakundea. eta bertara Aristoteles estagiratik filosofia ikastera joango zen. -
384 BCE
Aristoteles
Aristoteles antzinako Greziako iparraldean, jaiotako filosofo, polimatikoa eta zientzialaria izan zen. Platonekin batera, mendebaldeko filosofiaren aitatzat hartzen da. Bere ideiek eragin handia izan dute Mendebaldeko historia intelektualean bi milurteko baino gehiagotan. -
341 BCE
Epikuro
Greziako filosofoa izan zen, bere izena daraman eskolaren sortzailea (epikurismoa). Bere doktrinaren aipagarrienak hedonismo arrazionala eta atomismoa dira. -
4 BCE
Seneka
Lucio Anneo Séneca. Seneka Gaztea deitua bere aitatik bereizteko, filosofo, politikari, hizlari eta idazle erromatarra izan zen bere lan moralengatik ezaguna. Marco Anneo Seneka hizlariaren semea, kuestore, pretore, senatari eta kontsul sufektua izan zen Tiberio, Kaligula, Klaudio eta Neronen gobernuetan, baita Neron enperadorearen tutore eta aholkulari ere. -
354
Agustin Hiponakoa
Idazle, teologo eta filosofo kristaua izan zen. Bihurtu ondoren, Afrikako Iparraldeko Hiponako apezpiku bihurtu zen eta manikeoen, donatistaren eta pelagianismoaren heresien aurkako borroka sorta bat zuzendu zuen. -
Period: 476 to 1492
Erdi Aroa
Kristau doktrina teologikoaren esanahia argitzen laguntzea ulertu zuten jardun arrazionalaren bidez azaltzea. Arrazoimenaren eta fedearen arteko erlazioa saiatu ziren azaltzen garai honetako filosofoek. -
1225
Tomas Akinokoa
Predikatzaileen Ordenako apaiza, fraide, teologo eta filosofo katolikoa izan zen, irakaskuntza eskolastikoaren ordezkari nagusi eta teologia sistematikoaren figura handienetakotzat hartzen da. -
1285
Gilen Okham
Filosofo, logiko, teologo eta fraide frantziskotar ingelesa izan zen, eskola tomista eta eskotisten aurkako nominalismoaren ordezkari nabarmenena izateagatik ezaguna; eta Occam-en Razor, printzipio metodologiko berritzailea, eta logika, medikuntza eta teologian egindako lan esanguratsuengatik. -
Period: 1492 to
Aro Modernoa
Europan, XV. mendetik aurrera, errenazimenduaren mugimendua orokortu zen. Ezaugarri nagusia humanismoa da: gizakia bihurtzen da gogoeta filosofikoaren ardatz. Aro Modernoko filosofia ezagutzaren teoriara dago bideratuta; giza arrazoimenaren prozesuak eta mugak aztertzen ditu. -
1535
Tomas Moro
Pentsalari, teologo, politikari, humanista eta idazle ingelesa izan zen, poeta, itzultzailea, Henrike VIII.aren kantziler jauna, zuzenbide irakaslea, negozio zibileko epaile eta abokatua. Bere lanik ezagunena Utopia da, non gizarte ideal baten antolakuntza erlazionatu nahi duen, izen bereko uharte-nazio batean oinarrituta. -
1558
Hobbes
Filosofia politiko modernoaren sortzaileetarikotzat hartzen den filosofo ingelesa izan zen.Bere obrarik ezagunena Leviathan (1651) da, non teoria kontratalistaren oinarriak ezarri zituen, mendebaldeko filosofia politikoaren garapenean eragin handia izan zuena. -
1561
Francis Bacon
Francis Bacon, Verulamium. Bizkondea eta Ingalaterrako kantzilerra ingeles filosofo, politikari, abokatu eta idazle ospetsua izan zen. enpirismo filosofiko eta zientifikoaren aita. . -
Deskartes
Filosofo, matematikari eta fisikari frantziarra izan zen, geometria analitikoaren eta filosofia modernoaren aitatzat hartua, baita iraultza zientifikoaren atarian argi propioa zuen protagonistetako bat ere. -
Spinoza
Mendeko filosofiako hiru arrazionalista handietako bat da, René Descartes frantziarrarekin eta Gottfried Leibniz alemaniarrarekin batera, haiekin ere korrespondentzia txiki bat izan baitzuen. -
Locke
Britainiar enpirista lehenetariko bat izan zen. Francis Baconen ideiek eraginda, ekarpen garrantzitsua egin zion kontratu sozialaren teoriari. Bere lanak epistemologia eta filosofia politikoaren garapenean eragin handia izan zuen. -
Berkeley
Oso eragin handiko filosofo irlandarra izan zen, eta bere lorpen nagusia idealismo subjektiboa edo inmaterialismoa izenez ezagutzen den filosofiaren garapena izan zen, substantzia materiala bezalako abstrakzioen errealitatea ukatzen baitzuen. -
Montesquieu
Filosofo eta jurista frantsesa izan zen, eta bere lana Ilustrazioa izenez ezagutzen den mugimendu intelektual eta kulturalaren testuinguruan kokatzen da. -
Hume
Mendebaldeko filosofiako eta Eskoziako Ilustrazioko pertsonaia garrantzitsuenetako bat da. Enpirismoari, eszeptizismoari eta naturalismoari buruz eragin handiko sistema filosofikoagatik da ezaguna. -
Rousseau
Aldi berean idazle, pedagogo, filosofo, musikari, botanikari eta naturalista izan zen, eta gizaki ilustratu gisa definitu bazen ere, kontraesan sakonak aurkeztu zituen Ilustrazioaren ordezkari nagusietatik bereizten zituenak, adibidez, Voltaireren erresumina gogorra eta erromantizismoaren lehen idazleetarikotzat hartua izatea. -
Leibniz
pentsalari handietako bat izan zen, eta “azken jeinu unibertsala” bezala aitortzen da, hau da, jakintza-arlo guztietan behar beste hezi zitekeen azken pertsona; geroago espezialistak bakarrik egon ziren. Ekarpen sakon eta garrantzitsuak egin zituen metafisika, epistemologia, logika, erlijioaren filosofia, baita matematika, fisika, geologia, jurisprudentzia eta historia arloetan ere. -
Kant
Prusiar filosofo eta Ilustrazioko zientzialaria izan zen. Kritikaren ordezkari lehen eta garrantzitsuena eta idealismo alemaniarren aitzindaria izan zen. Europa modernoko eta filosofia unibertsaleko pentsalaririk eragingarrienetakotzat hartzen da. -
Hegel
Idealismo alemaniarren filosofoa izan zen, Modernitatearen azkena, "modernitatearen kontzientzia" bezala ere deitua, "hiru kartesiar handiak" deitu zitezkeenen artean hirugarrena. -
Period: to
Aro Garaikidea
Aro honen ezaugarria kritikoa izateko nahiz eta salatzeko eta susmatzeko jarrera da. Hainbat ideologia sortzen dira: Marxismoa, Psikoanalisia, Nietzescheren irrazionalismoa... -
Marx
Friedrich Engelsekin batera, sozialismo zientifikoaren, komunismo modernoaren, marxismoaren eta materialismo historikoaren aita da. Bere lan ezagunenak Alderdi Komunistaren Manifestua (Engelsekin batera idatzia) eta Kapitala (hil osteko II. eta III. liburukiak) dira. -
Nietzesche
Filosofo, poeta, musikari eta filologo alemaniarra izan zen, mendebaldeko filosofiako filosofo garrantzitsuenetakotzat hartua, eta haren lanak eragin handia izan du historian zein mendebaldeko kulturan. -
Freud
Bere hasierako interes zientifikoa ikertzaile gisa neurologiaren alorrean zentratu zen, apurka-apurka buruko nahasteen alderdi psikologikorantz noraezean, bere praktika pribatuaren kasuistikan berri emango zuen ikerketa. -
Husserl
Filosofo eta matematikari alemaniarra izan zen, Franz Brentano eta Carl Stumpf-en dizipulua, fenomenologia transzendentalaren sortzailea eta, haren bidez, mugimendu fenomenologikoarena, XX. -
Russell
Filosofo, matematikari, logiko eta idazle britainiarra izan zen, Literaturako Nobel Saria irabazi zuena. Russell-eko hirugarren kondea, Erresumako familia aristokratiko nabarmenetako batena zen. -
Wittgenstein
Filosofo, matematikari, hizkuntzalari eta logikalari austriarra izan zen, gero britainiar nazionalizatua. Tractatus logico-philosophicus argitaratu zuen, eta horrek eragin handia izan zuen Vienako Zirkuluko positibista logikoetan, bere burua sekula kidetzat hartu ez zuen mugimendua. -
Heidegger
Filosofo alemaniarra izan zen. mendeko pentsalari eta filosofo alemaniar garrantzitsuentzat hartzen da. Bere lanak fenomenologian eta Europako filosofia garaikidean batez ere eragina izan bazuen ere, hortik haratago ere eragina izan du, arkitekturan, literatur kritikan, besteak beste. , teologia eta zientzia kognitiboak. -
Karl popper
Filosofo eta irakasle austriar bat izan zen, britainiar nazionalizatua, faltsutzeismoa fundatu zuelako eta faltsugarritasunaren teoriak eta mugaketa irizpideagatik famatua. -
Jean-Paul Sartre
Filosofo, idazle, eleberrigile, antzerkigile, aktibista politiko, biografo eta literatur kritikari frantsesa izan zen, existentzialismoaren, postmodernismoaren eta marxismo humanistaren erakusle. -
Hanna Arendt
Besteak beste, kazetari eta institutuko irakasle lanetan aritu zen. Filosofia politikoari buruzko lan garrantzitsuak argitaratu zituen, baina "filosofo" gisa sailkatzeari uko egin zion eta "filosofia politikoa" terminotik ere urrundu zen: nahiago zuen bere argitalpenak "teoria politikoan" sailkatzea. Arendtek «pluralismo» kontzeptu bat defendatu zuen arlo politikoan: pluralismoari esker, askatasun politikorako eta pertsonen arteko berdintasunerako ahalmena sortuko zen. -
Simone de Beauvoir
Filosofo, irakasle, idazle eta aktibista feminista frantsesa izan zen, gai politiko, sozial eta filosofikoen inguruko eleberri, saiakera, biografia eta monografien egilea. Bere pentsamendua existentzialismoaren korronte filosofikoaren parte da, eta bere The Second Sex lana oinarrizkotzat jotzen da feminismoaren historian. -
Levi-strauss
Antropologo, filosofo eta etnologo frantsesa izan zen, bere diziplinako pertsonaia handietako bat XX.mendearen bigarren erdian. Ikuspegi estrukturalista gizarte zientzietan sartuz, hain zuzen ere, antropologia estrukturalaren sortzailea izan zen, Saussurek sortu eta formalismo errusiarrak garatu zuen hizkuntzalaritza homonimoan oinarritutako metodoa. -
Foucault
Filosofo, historialari, soziologo eta psikologo frantsesa izan zen. Frantziako eta Amerikako hainbat unibertsitatetan irakasle izan zen eta Collège de Franceko Pentsamendu Sistemen Historiako irakaslea (1970-1984), Jean Hyppolite hil arte izan zuen Pentsamendu Filosofikoaren Historia katedra ordezkatuz. -
Habermas
Jürgen Habermas ( Düsseldorf , 1929ko ekainaren 18a ) filosofo eta soziologo alemaniarra da, filosofia politikoan, etikan eta teoria juridikoan eta hizkuntzaren filosofian egindako lanengatik ezaguna. Atzerriko unibertsitateetan, batez ere Estatu Batuetan, irakasle gisa ohiko jarduerari esker, baita bere lan garrantzitsuenak berrogei hizkuntza baino gehiagotara itzultzeari esker, bere teoriak mundu osoan ezagutzen, aztertzen eta eztabaidatzen dira.