Geschiedenis

Hammoerabi

1750 BCE

oudste 'wetboeken'
goddelijke legitimatie (geen religieuze normen)
niet exhaustief of systematisch ! talioprincipe: oog om oog, eigenrichting beperkt

Koninklijk Oud-Romeins recht

Period: 753 BCE to 510 BCE

koninkrijk - imperium (soevereine macht)
mos maiorum: libertates strijders, gewoonterecht, beperkt soevereine macht koning
drie standen: patriciërs, plebejers, clientes

Oudheid

Period: 753 BCE to 476

Republiek Oud-Romeins recht

Period: 510 BCE to 250 BCE

Senaat: zwaartepunt politiek, patriciërs
comitia (centuriata, tributa, curiata): volle volksvergadering
concilium plebis: enkel plebejers
magistraten: praetor voor juridische functies
rechtsbronnen: Twaalftafelenwet, leges van comitia, plebiscieten van consilium plebis (door Lex Hortensia algemeen)

Voor-klassieke recht

Period: 250 BCE to 1 CE

praetor urbanus / peregrinus
praetoriaanse rechtsvorming: actiones aankondigen
procesrecht: apud praetorem (formule), rechter (feiten)
jurisprudentes: adviezen
ius civile (oude wetten en gewoonten)
ius honorarium (praetor)
ius gentium (vreemdelingen)

Klassieke recht

Period: 1 CE to 250

keizer en administratie
Edictum perpetuum van Hadrianus, actiones niet meer jaarlijks
hoger beroep: keizer kan uitspraken herzien
constitutiones: edicten, decreten, rescripten, mandaten
rechtsscholen
jurisprudentes in administratie: ius responendi
casuïstisch
Institutiones van Gaius: systematisering, definities
toppunt rechtswetenschap

Na-klassieke recht

Period: 250 to 530

keizers wil is wet --> leges
citeerwet: vijf klassieke juristen rechtsbron
Codex Theodosianus: keizersrecht bundelen

Middeleeuwen

Period: 476 to 1450

Merovingische Rijk

Period: 481 to 751

begin (Salisch) Frankisch Rijk geen centraal bestuur
stammen met tribale vorst / militaire bevelhebber pagi/gouwen met gouwgraven lokaal gewoonterecht
** pays de droit écrit (Z) // pays coutumier (N)**
Breviarium Alarici voor Gallo-Romeinen in Z - Clovis
juridisch pluralisme: personeel recht mallus: vergadering vrije mannen meivelden: jaarlijkse vergadering vooraanstaanden bannum: macht vorst

Justinianus

534

Codex Justinianus
- constitutiones met interpolaties
- Digesten: geschriften jurisprudentes
- Institutiones: leerboek
- Novellen: nieuwe constitutiones
= Corpus Iuris Civilis
invloed vooral bij herontdekking in elfde eeu

Oud-Germaans strafrecht

600

gevolg > schuld
dood is dood, intentie maakt niet uit familievetes + hele familie gestraft Lex Salica: schadevergoeding
faidus aan slachtoffer / fredus aan koning

Karel de Grote

800

groot Europees rijk
Karolingische renaissance
keizer, ≠ Keizer Karel V christelijke leider: 1 groot christenrijk
imperium: universeel gezag
Karolingische mythe
ministerium = dienaar capitularia: ecclesiastica, mundana, legibus addenda, per se scribenda, missorum
mallus: zeven oordeelvinders, aangeduid
tria placita generalia: alle vrije mannen
koningsgerecht
ingeschreven gewoonterecht

Verdrag van Verdun

843

dood Karels zoon Lodewijk de Vrome
rijk verdeeld in drie
patrimoniumgedachte

leen graafschap Vlaanderen

Period: 843 to 1526

Kroon-Vlaanderen: Franse koning
Rijks-Vlaanderen: Duitse keizer (ook Henegouwen, Brabant, Luxemburg) territoriale vorstendommen en heerlijkheden

graaf Boudewijn IV

1000

graafschap Vlaanderen ingedeeld in kasselrijen met burggraven (feodaal ambt) kasselrijschepenbanken (W) en grafelijke leenhoven (O)
grafelijke curia comitis

stad publiekrechtelijk erkend

1066

stedelijke privileges van graaf Vlaanderen (eigenlijk koning / keizer)
in stadskeure
poorters met burgerlijke en politieke rechten vorst doet de iure afstand van macht, maar de facto vastleggen bestaande situatie

herontdekking Corpus Iuris Civilis

1080

Irnerius van Bologna
school van glossatoren, commentatoren (teksten interpreteren, vergelijken)
Romeins recht = universeel

ontwikkeling universiteiten

1088

eerste in Bologna
over heel Europa
band met Kerk
- pauselijke privileges
- studenten en docenten onder kerkelijk rechtspraak
- lesgevers betaald door kerkelijke beneficia
- beroepskansen voor afgestudeerden

Decretum Gratiani

1140

eerste deel Corpus Iuris Canonici
kerkelijk recht

vredes - algemene wetgeving

1155

Franse koning Lodewijk VII
tienjarige vrede voor hele rijk
vorstelijke geweldmonopolie

hergeboorte wetgeving

1200

wil vorst is wet
Romeinse en canonieke terminologie + invloed
per geval, geen wetboeken met algemene regels
ambtenarij
privileges aan steden private optekening gewoonterecht (niet officieel) soevereiniteitsstreven
wetgeving niet overal bekend (weinig communicatiemiddelen)

invloed Romeins recht

1200

• letterlijk overgenomen in wetten
• terminologie om gewoonterecht op te schrijven
• subsidiaire rechtsbron bij homologatie gewoonterecht
• toegepast in rechtbanken
• uitdrukkelijk vermeld in standaardakten

succes door
- intrinsieke kwaliteit
- politiek: machtige keizersfiguur
- cultureel: renaissance 12e eeuw, christelijk, ijdelheid en status juristen
- economisch: bloei, steden, scholen, markt- en geldeconomie

Magna Carta

1215

fundamentele vrijheden
- verbod willekeurige straffen
- verbod rechtsweigering
- due process of law geen waarborgen voor naleving
enkel voor vrijen
paus nietig verklaard
hernomen in 17e eeuw aanleiding: Jan zonder Land
tegen paus Innocentius III
fiscale uitbuiting
wantoestanden

romano-canonieke procedure

1250

inquisitoire procedure: overheid kan vervolgen als algemeen belang, klacht niet nodig
openbaar ministerie burgerlijke procedure gebaseerd op kerkelijke rechtbanken

invloed rechtswetenschap op strafrecht

1250

schuld > gevolg (zonde)
de Beaumanoir: 3 soorten doodslag: moord, opzettelijk, onopzettelijk
individueel, niet familie legisten: harde, exemplarische strafen van late keizerrijk (libri terribiles)
canonisten: inkeer en beterschap

wettige bewijzen

1250

irrationele godsbewijzen verbieden hele of halve bewijsmiddelen
bekentis meeste waarde –> tortuur (ook in CIC)

Slag der Gulden Sporen

Jul 11, 1302

soevereiniteitsstrijd tegen Franse vorst
aanvankelijk niet speciaal
heropleving in 19e eeuw (De Leeuw van Vlaanderen - Hendrik Conscience)
Frankrijk wint, Vlaanderen blijft deel Frankrijk

Staten provinciaal

1305

Vier leden van Vlaanderen: Brugge, Gent, Ieper, Brugse Vrije
16e eeuw: clerus 5e lid
17e eeuw: Ieper valt weg, bestendige deputatie
- beden
- openbare werken
- ceremonie vorst
- veiligheid land
- akkoorden met buitenland
imperatief mandaat
unanimiteit om vorstelijk voorstel te aanvaarden geregeld door Verdrag van Athis

Charter van Kortenberg

1312

Brabant
hertog belooft dat rijk en arm voor recht en wet gelijk behandeld worden

soevereiniteitsstrijd Koning Filips IV van Frankrijk

1314

tegen paus Bonifatius VIII (vorst veroordeeld)
alliantie met nieuwe paus Clemens V
confiscatie goederen Joden en Lombarden
schakelt Tempeliers uit concurrerende machten: feodale leenmannen + machtige steden

Parlement de Paris

1320

ontstaan uit curia / consilium
parlements in vele grote steden, belangrijkste in Parijs
- contentieuze rechtspraak
- beroep Vlaamse vonnissen
- advies wetgeving
- bestuurlijke functies

Raad van Vlaanderen

1330

algemene bevoegdheden
oorspronkelijk 'Audiëntie' Rekenkamer splitst af na Bourgondische machtsovername 1384

Verdrag Vlaanderen en Brabant

1339

militaire en economische unie
samen sterk tegen Frankrijk
Henegouwen, Holland en Zeeland treden 1340 toe
geen vermelding feodale banden (stap naar onafhankelijkheid)

Blijde Inkomst

1356

constitutie Brabant
hertogen Wenceslas (vreemde) en Johanna
verdragsmonarchie
naam: inhuldigingsceremonie vorsten
- niet-uitlevering
- eigen ambtenaren
- soevereine justitieraad (Raad van Brabant) beperkte afdwingbaarheid
op verzoek steden en adel
hertogen in ruil steun tegen Vlaamse graaf

composite state Bourgondische hertogen

1384

• erfenis
• huwelijk
• koop
• pand
• militair
• aanvaarding door staten

Bourgondische Nederlanden

Period: 1384 to 1482

Vlaanderen = Landen van Herwaarts-over / pays de par-deça Filips de Stoute trouwt met Margaretha, dochter Vlaamse graaf Lodewijk van Male
dochter Maria van Bourgondië

Leuvense universiteit

1425

paus toestemming om katholieke Leuvense universiteit op te richten
niet dezelfde als huidige KUL

professionalisering, specialisering, bureaucratisering

1435

meer juristen (universiteit Leuven)
bestuur en rechtspraak overgenomen van vazallen (curia –> consilium)
proces in scriptis: hoger beroep mogelijk
advocaat: jurist, advies, pleit zaak, vrij
procureur: vertegenwoordiger, ambtenaar, papieren
–> proceduren duur

Vroegmoderne Tijd

Period: 1450 to 1789

Staten-Generaal

1464

eerste in Brugge
op vorstelijk bevel
enkele keren per eeuw
- fiscale bevoegdheden
- imperatief mandaat
- tijdelijk Noordelijke Nederlanden: soeverein
Z-Ned niet veel macht

Grote Raad van Mechelen

1473

oorspronkelijk Parlement van Mechelen
opperste gerechtshof Nederlanden
afgeschaft door Groot Privilege
1504 aanvaard onder Filips de Schone

Groot Privilege

1477

Maria van Bourgondië
- groot privilege voor alle gewesten
- aparte privileges
- Parlement van Mechelen afgeschaft
- Franstaligheid inperken

Habsburgers

Period: 1482 to 1789

Maximiliaan van Oostenrijk heerser Nederlanden na dood vrouw Maria van Bourgondië
Hun zoon Filips de Schone trouwt met Spaanse erfprinses
Hun zoon Karel V erft Bourgondische en Spaanse Rijk

Niccolò Machiavelli

1500

staatsraison: vorst handelt in belang staat
machiavellisme: het doel heiligt de middelen

absolutisme

Period: 1500 to 1789

inhumaan strafrecht

Period: 1500 to 1750

wreed en exemplarisch
schand-, lijf-, doodstraffen
brandstapel
tortuur
spiegelstraffen ira regis mors est afwijkende ideeën uitroeien libri terribiles Digesten oorlog: leven niet veel waard

Keizer Karel V

1520

Nederlanden + Spanje + Heilig Roomse Rijk
personele unie einde leenband Vlaanderen, Artesië en Doornik met Frankrijk (Vrede van Madrid (1528) en Damesvrede (1529)) Transactie van Augsburg (1548): Nederlanden naar Bourgondische Kreits
vrijstelling verplichtngen en Rijkskamergerecht
einde banden Nederlanden en Duitse Rijk Pragmatieke Sanctie (1549): belofte dat Bourgondische Kring (= provincies) na zijn dood samen zullen blijven Joos de Damhouder

collaterale raden

1531

Raad van State (politiek), Geheime Raad (juristen), Raad van Financiën

Spaanse Nederlanden

Period: 1556 to 1713

Tachtigjare Oorlog // Scheuring van de Nederlanden

Period: 1566 to 1648

Beeldenstorm tot Verdrag van Münster
protestantisme

Raad van Beroerten // Bloedraad

1567

Alva, landvoogd Nederlanden onder Filips II
uitzonderingsrechtbank
vervolging calvinisten, honderden slachtoffers eenmaking materieel strafrecht en strafvordering

Les six livres de la république

1576

Jean Bodin
anarchie is ergste optie: sterke staatsmacht is noodzakelijk, 9 elementen staatsmacht, onbeperkt in tijd en omvang, niet gereglementeerd
volledige vrije beschikking vorst
interne en externe soevereiniteit Lodewijk XIV: "L'état, c'est moi"

Pacificatie van Gent

1576

compromis katholieken - protestanten
Staten-Generaal zelf samenkomen
Spaanse troepen weg niet gewerkt

Unie van Utrecht

1579

opstandige gewesten en steden verzetten zich samen tegen Spaanse vorst Filips II <–> Unie van Atrecht: kiezen voor katholiek en koning (Henegouwen en Artesië)

Plakkaat van Verlatinghe // Akte van Afzwering

1581

enkele Nederlandse gewesten verklaren Filips II vervallen
- theorie monarchomachen
- ius resistendi feodaliteit

Albrecht en Isabella

1598

Consejo de Flandes in Madrid tijdelijk afgeschaft
Zuid-Nederlanden quasi-autonomie
aartshertogen positief: militaire vredes, autonomie Z-Ned, eigen recht, privileges, graties, homologaties gewoonterecht (Eeuwig Edict)
negatief: terugkeer naar Spanje na dood Albrecht (1621), bondgenootschap Spanje, Spanje militair, buitenlands en staatszaken bevoegd

Twaalfjarig Bestand

1609

uti possidetis: partijen houden wat ze huidig de facto bezitten
grenslinie België - Nederland vastgelegd (behalve kleine verschuivingen) na Val van Antwerpen 1585
niet aanvallen tijdelijk

Verdrag van Münster

1648

confederale Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in het noorden
internationale erkenning soeverein = permanente Staten-Generaal
gezamenlijke defensie, buitenlandse zaken en handel
generaliteitslanden: veroverde zuiderse gebieden, bestuurd door Staten-Generaal
stadhouders (huis Oranje) belangrijk symbolische ontstaan volkenrecht (niet langer families)
Hugo de Groot, Abraham de Wicquefort verlies Artesië, delen Vlaanderen en Henegouwen aan Frankrijk

Spaanse Successieoorlog

1713

Oostenrijkse Habsburgers krijgen Zuidelijke Nederlanden

Oostenrijkse periode

Period: 1713 to 1795

Maria-Theresia en Jozef II (katholiek)
gevolmachtigde minister > landvoogd gerechtelijke en administratieve hervormingen

wetgeving, codificatie, homologatie

1750

meer wetgeving motu proprio, privaatrecht, nationaal
verschriftelijking rechtspraak
ontwikkeling rechtsleer: Zypaeus, Grotius (de Groot), Pothier
codificatie + homologatie costumen: rechtszekerheid en eenmaking

humanisering strafrecht

1750

Beccaria: over misdaden en straffen
- iedereen gelijk straffen
- in verhouding tot misdrijf
- nulla poena sine lege
- afschaffing doodstraf (te radicaal)
- afschaffing wettelijke bewijzen en tortuur de Fierlant: voorzitter Geheime Raad, wou straf(proces)recht hervormen oiv Beccaria Maria-Theresie en Jozef II: afschaffing tortuur, beperking doodstraf, hervormingsplannen
gestopt door Brabantse Omwenteling

Verlicht absolutisme

Period: 1750 to 1789

18e eeuw van Verlichting Vernunftrecht: Hugo De Groot, Samuel Pufendorf, Christian Wolff, Christian Thomasius, Jean Domat Maria-Theresia en Jozef II, Frederik II de Grote van Pruisen, vooral in Centraal- en Oost-Europa doorknippen band Kerk en Staat
rationaliseren instellingen
codificaties

Constitution

1787

We, the people
democratisch
more perfect union

Franse Revolutie

1789

Verenigde Nederlandse Staten

Jan 11, 1790

Verdrag van Den Haag

Dec 10, 1790

Oostenrijkse monarchie hersteld

Bill of Rights // Ten Amendments

1791

fundamentele vrijheden en rechten
tweede luik grondwet, aanvulling Constitution

Oostenrijk vs. Frankrijk

Period: 1792 to Oct 1, 1795

Oostenrijk en Frankrijk om beurten heerser Belgische provincies

Franse annexatie

Period: 1795 to 1814

Keizerrijk Frankrijk

1804

Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

Period: 1814 to 1830

Willem I

Congres van Wenen

1815

VK, Pruisen, Oostenrijk, Rusland, Frankrijk
leggen Europese grenzen vast (vele nog geldig)
Zuid-Nederlanden bij noordelijke koninkrijk voegen: réunion –> **Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
groothertogdom Luxemburg bij Duitse Bond
Neutraal-Moresnet
provincienamen gewijzigd
godsdiensttolerantie en gelijkheid in Nederlanden

Koninkrijk België

Period: Jul 21, 1831 to 2023

communisme

1848

theorie: Karl Marx, Friedrich Engels
gemeenschappelijk eigendom productiemiddelen
te veel macht aan grootgrondbezitters na industrialisatie
praktijk: USSR (agrarisch)
tussenstap socialisme

exegetische school

1850

alleen letter formele wet volgen
niemand kan parlement controleren François Laurent: initiatief schoolsparen, kinderen alle achtergrond onderwijs, volksontwikkeling

Eerste Wereldoorlog

Period: Aug 4, 1914 to Nov 11, 1918

USSR

1917

Lenin, Stalin
dode letter vrijheden grondwet
censuur, politieke vervolgingen

totalitaire regimes

Period: 1917 to 1989

USSR, Italië, Duitsland, Spanje, Portugal
1 geloof, 1 leer, 1 partij(programma)

Weimarrepubliek

1918

grondwet met fundamentele rechten en vrijheden
bondsstaat
parlement: Reichstag, Reichsrat

Interbellum

Period: 1918 to 1939

Volkenbond + Internationale Arbeidsorganisatie

1919

Veertienpuntenplan president Wilson
42 staten ratificeren oprichtingsakte, VS niet
in Verdrag van Versailles
relatief zwak
duurzame vrede met sociale rechtvaardigheid

Verdrag van Versailles

Jun 28, 1919

gebiedsuitbreiding België met Oostkantons en Neutraal Moresnet + mandaat Ruanda-Urundi
geen verplichte neutraliteit meer
Duitsland grote oorlogsschulden en strikte voorwaarden, niet bij gesprek betrokken

Derde Rijk

Jan 30, 1933

economische crisis –> noodregering president Hinderburg, opschorten grondwetten, volmachtwetten voor regering
opgang communisten en NSDAP (nazi's)
Hitler legitiem rijkskanselier
1934: Hitler kanselier en president tegelijk + eed van trouw aan hem, niet grondwet = ongrondwettig

Tweede Wereldoorlog

Period: Sep 1, 1939 to May 1, 1945

Verenigde Naties (UNO)

1945

opvolger Volkenbond
missie: blijvende wereldvrede
5 grootmachten permanente leden in Veiligheidsraad (vetorecht)
veel dochterorganisaties

NAVO

1949

EVRM

Nov 4, 1950

Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden

EGKS

1952

ontstaansfase Europese Gemeenschappen

Period: 1952 to 1973

BUPO-Verdrag

Dec 16, 1966

fundamentele rechten eerste generatie
burgerlijk en politiek
vrijheiden door onthouding overheid

ECOSOC-Verdrag

Dec 19, 1966

fundamentele rechten tweede generatie
sociaal-economisch
plicht overheid om rechten te verzekeren

consolideringsfase EG

Period: 1973 to 1993

europeanisering

Period: 1993 to 2023

verzorgingsstaat

2000

fundamentele rechten derde generatie
participatief, collectief: bescherming minderheden
inspraak in overheid, collectieve rechten