TALDE 4 ERDI AROA(Mikel Nieto,Maite Molina,Iker Pérez,Lander Ortuzar eta Unax Nuñez)

ERROMATAR INPERIOA

Period: 27 BCE to 476

Enperadorea

27

Zesar augusto emperadore egiten da kristo aurreko 27an
Augustok botere osoa berenganatu zuen. , Errepublikako ohiturei eta erei eutsi bazien ere. Ondorengoa, Tiberio, hautatu zuen, Julio-Klaudiar leinua sortuz. Erromaren menpeko lurraldea zabaldu zen, eta barneko segurtasunak jarraitu zuen, enperadoreen ustelkeriak ustelkeria.

Karolingo Inperioa

127

Menpeko lurraldeak gobernatzeko egitura ona izan arren, karolingiarren inperioak ahuldade bat bazeukan: gerlarik egon ezean, Estatuak ezin zuen adina aberastasun eskuratu basailuei beharrezko ordainketak egiteko. Karlos Handiaren erregealdian, hortaz, borrokak etengabeak izan ziren, baita nobleen zein apezpikuen gaineko ikuskapena ere.

Erromatar Gailurrak

180

Flaviar leinuak lekukoa hartu zuen. Hurrengoa Antoniar leinua izan zen, zeinekin Inperioak zenit politiko, ekonomiko eta kulturala lortu zuen. Traianok, Dazia konkistatzerakoan, bertako urre-meatzeak bereganatzeaz gain, Inperioko zabalkuntza handiena lortu zuen. 180 eta 235 bitartean, Severar leinuan zehar, armadak gero eta botere gehiago eskuratu zuen. Ondorengotza armada edo Pretoriar Goardiaren esku geratu zen. Beste kausa batzuekin batera, horrek III. mendean

BIZANTZIAR INPERIOA

Period: 333 to 1452

Bisigodoek Karpato aldetik

375

Bisigodoek, hunoek bultzatuta, Karpato aldetik eta Transilvaniatik ihes egin, Danubio ibaia zeharkatu (375. urte inguruan) eta Valente erromatar enperadorea Hadrianopolisen garaitu zuten (378, mendebaldeko godoak)

BISIGODOAK

Period: 375 to 711

Inperio erromatarren banaketa

395

Mendebaldean Estilikon jatorri barbaroko jenerala jarri zen. 395 urtean Teodosio I.a zendu zen Milanen, inperioaren hiriburua zena. Haren heriotzarekin batera inperioaren betirako zatiketa etorriko zen. Bi seme gazteak zituen: Honorio eta Arkadio. Gazteegiak zirenez, ezin zuten gobernatu eta jeneral bana zeukaten tutore gisa. Honoriori mendebaldea zegokion eta esan dugunaren arabera Estilikon zeukan tutore. Ekialdea, bestetik, Arkadiori egokitu zitzaion eta Flavio Rufino tutore zen.

GAINBEHERA

395

Arbogasto jeneralak eta Eugenio haren gramatikazko irakasleak Valentiniano II.a enperadorea 392an hil egin zuten. Arbogasto jenerala jentila zen eta jentiltasuna Erroman berrezarri nahi zuen. Hala ere, inperioren ekialdeko zatian beste enperadore bat zeukaten, Teodosio I. alegia. Beraz, armada bat prestatu zuten eta haren aurka egitea erabaki zuten. 394. urtean bi armadek elkar borrokatu zuten Frijido ibaian. Teodosiorenak garaitu zuen eta Eugeniori lepoa moztu zioten.

Gobernu Sistema

410

Enperadorearen botereak legezko oinarria zeukan, tribunoen eta prokontsulen botereak baitzituen (potestas tribunicia eta imperium proconsulare). Tribunoen botereak (Errepublikako plebeko tribunoen bezalakoak) enperadore sakratu bilakatzen zuten, eta Erromako gobernu zibilaren gaineko ahalmena ematen zion, tartean Senatuko burua izatekoa eta hango bilkurak zuzentzekoa. Prokontsulen botereak (Errepublikako gobernatzaile militarren bezalakoak) agintea ematen zion erromatar armadara

Bisigodoak Galia eta Hispania

415

Honorio mendebaldeko erromatar enperadorearen garaian, Galia (412) eta Hispania (415) aldera eraman zituen Ataulfo buruzagiak, eta azken horretan sueboak, alanoak eta bandaloak uxatu zituzten sartaldera eta Ipar Afrika aldera. Erromatar Inperioaren babesarekin, bisigodoak Galia eta Hispania bitartean egokitu ziren, egungo Proventza eta Katalunian nagusiki, baina porrota izan zuten Akitaniaz eta Euskal Herriaz jabetzen saiatu zirenean.

Mendebaldeko Erromatar Inperioaren bukaera

476

K.o. 395. urtean, TEODOSIO enperadoreak bi erabaki guztiz garrantzizkoak hartu zituen:
Alde batetik kristautasun katolikoa inperioaren erlijio ofiziala izendatu zuen, erlijioa Europako elementu bateratzaile nagusienetakoa bihurtuz.
Beste alde batetik, inperioa behin betiko erdi banandu zuen, bere bi semeen artean, jakin gabe bera izango zela Erromatar inperio osoaren azkenengo enperadorea.

Vouilléko guduan

507

Frankoen errege Klovisek menderatu zituen Vouilléko guduan (507). Orduan, iparralderako zerabiltzaten asmo guztiak utzi, eta Septimania nahiz Kataluniari eutsiz, Hispania barnera jo zuten, eta hiriburua Bartzelonatik Meridara eraman zuten.

Justinianoaren errregealdia

527

Justiniano II.aren lehen erregealdiaren (685-695) hasiera oparoa izan zen. Konstantino IV.ak, Justinianoren aitak, ekialdeko mugak finkatu eta mantendu zituen eta omeiar Kalifak tributuak bidaltzen zizkion bizantziarrei. Justinianok Omeiatarren tributuen goratzea eta Zipreko zati baten kontrola lortu zuen, honetaz gain Kalifatoarekin Armenia eta Iberia (Bizantziarren Iberia probintzia gaur egungo Georgiako errepublika da, ez iberiar penintsula) eskualdeetako zergen elkarbanatzea hitzartu zuen.

Justiniano Andaluzia eman zien bizantziarrei

554

Justiniano I.aren garaian, bizantziarren erasoari ezin aurre eginik, Atanagildo errege bisigodoak Andaluzia eman zien bizantziarrei (554), eta hiriburua Toledon jarri zuen (555)

Heraklidearen garaia

565

Justino II.aren erreinaldiaren ondoren (565-578), lonbardiarrek Italiako alde handi bat hartu zuten (568), eta Leovigildok Hispaniako hiri batzuk konkistatu zituen (572). Avaroen, persiarren eta eslaviarren inbasioek ahuldua zeukaten inperio hura indartu zen zerbait Heraklio I.ak persiarrak Siriatik (611-628) eta Palestinatik (630) egotzi zituenean (610-641). Arabiarrei, ordea, ezin izan zien aurre egin

Euskaldunentzat lehen zailtasun handiak Arrioren aldeko azken errege Leovigildorekin etorri ziren

585

Euskaldunentzat lehen zailtasun handiak Arrioren aldeko azken errege Leovigildorekin etorri ziren, 574. eta 581. urte bitartean erromatarren garaiko Hispania osoa bere mendean hartu nahi baitzuen. Galizian babesturiko sueboak garaitu zituen 585. urtean, eta bizantziarrak egotzi zituen Andaluziatik. 589an Rekaredo haren seme eta oinordeko zena katolizismora aldatu zen, eta era horretan amaiera eman zien erlijio-gatazkei.

Sorrera eta Mahoma

622

SORRERA
Mahomak 610. urtean jaio zen.Familia aberats batetik dator.Merkataria izan zen Meka hirian.,40 urte zituela,errebelazio bat biziarazi zuela adierazi zuen bidai batean eta ondoren predikatzen hasi zen .
HEJIRA
622 urtean, Mahomak eta bere jarraitzaile askok Medina hiriko inguruetara ihes egin zuten.Bidai honi Hejira deitzen zaio eta musulmandarrek, hiri honetara erromesaldia egin behar dute gutxienez bizitzan behin.
HILDA
632 urtean hil zen.

ISLAMA

Period: 622 to 1492

Musulmandarren Konkistak

636

636-Persia
644-Zipre
651-Tbilisi eta Armenia
654-Rhodes
698-Carthage-ko lurraldeak
711-Ipar Afrika
717-Espainia
720-Galia zati txikian an, gero Asia hegoaldeko Minor eta Turkestanek Indus ibairaino konkistatu zutenean.
732- Galiaren erdialdera Poitiersera joaten saiatzen dira,

Rezeswinto erregea

672

Rezeswinto erregearen garaian (653-672), godoen eta hispano-erromatarren arteko legezko batasuna gauzatu zen, eta handik aurrera errege godo guztiak euskaldunen aurka borrokatu ziren. Pirinioez haraindiko euskaldunei esker, bisigodoek ez zuten behin ere euskaldunak beren mende edukitzea lortu, dirudienez.

Bigarren Fitna

680

Umayyad gobernuak bigarren gerra zibilean (bigarrena Fitna) eten zuen urtean 680. urtearen ondoren, berreskuratu egin zen, baina 758. urtean amaitu zen. Ondoren, lehia-dinastiak kalifatoa edo munduko musulmanen lidertza aldarrikatuko lituzke, eta estatu islamiko eta inperio askok kalifa suntsitzeko sinismen bat emango lukete, ezin baita mundu islamikoa bateratzeko gai.

Asturiasko Erresuma

718

Asturietako Erresuma, Visigodoen Erresumaren desagertzea eta gero, Iberiar Penintsulako lehen erresuma kristaua (718-925). Iberiar Penintsulako Errekonkista erresuma honek hasi zuen, Don Pelaio erregea buru zuela. Hiriburua Oviedotik Leonera aldatzean, Asturietako Erresuma Leongo Erresuma bilakatu zen.Izenaren jatorria bi Asturia izan ziren: Oviedoko Asturia eta Santillanako Asturia.

HISPAINAKO KRISTAU ERRESUMAK

Period: 718 to 1492

Espainiaren hedapena

720

Iberiar penintsula 720. urtean konkistatu zuten., konkistaren hasierako hamar urte igaro ondoren. Bisigodoaren erresumaren konkista amaitu baino pixka bat ipar-ekialdeko zati batean, konkistatzaileak kostaldetik eta gaur egun Asturiasko mendietara bultzatu zituzten.

Frantziaren konkista (Poitierseko gudua)

732

Poitiersko batailan 732ko urriaren 10ean gertatu zen Charles Martel frankoen buruzagi eta arabiar musulmanen armada, Al-Andalus Abd ar-Rahman ibn Abd Allah al-Gafiqi. Borrokan zehar, frankismoak armada musulmana garaitu zuen eta al-Gafiqi hil egin zen. Bataila horrek iberiar penintsulako hedapen musulmanak iparralderantz ixtea lortu zuen eta historialari askok garrantzi historiko handia izan zuten gertakari gisa,

Noblezia

732

Gai honen partaideak Karlos Martel, Pepin Laburra, Karlomagno, Luis Errukitsua, Karlos Burusoila, Luis Germaniarra eta Lotario dira. Karlomagno jauregiko mayordomoa zen eta 732 urtean musulmanak garaiatu zituen Poitiersko guduan, besteak Karolingio Inperioaren erregeak ziren eta pribilegiatuak ziren.

Zer da Imperio Karolingoa

736

Karolingiar Inperioa edo Karlomagnoren Inperioa Karlos Handia errege frankoak 800ean sortutako inperioa izan zen, Aita Santuak enperadore izendatutakoan. Egungo Frantzia, mendebaldeko Alemania eta Italia mendean edukita, Antzinako Erromak galdutako maila politikoa, erlijiosoa eta kulturala berreskuratzeko saioa izan zen, Germaniako Erromatar Inperio Santuaren aurrekari.

imperio karolingoa

Period: 736 to 843

Aita Santuekiko Aliantza

752

Frankoen jauregiko jaunen familia boteretsua zen, eta Elizak leinu indartsu hau babestu nahi izan zuen zituen hiru mehatxuei (islamdarrak, bizantziarrak eta lombardiarrak) aurre egiteko. Izan ere, Aita Santua bizantziar enperadorearen zaintzapean zegoen paperaren gainean, baina errealitatean une horretan Konstantinoplaren kezka nagusia musulmanen hedapena geldiaraztea zen. Hortaz, babesa hori gainetik kentzeko aukera baliatu nahi zuen Elizak.

Hispaniako Kristau Erresuma

909

909-1230 urteetan Asturiasko errege Gartzia I.ak (909-914) Leongo hirira eraman zuen gortea, Alfontso III.a haren aitak egin zuen bezala, eta hala sortu zen gero Leongo erreinua izango zena, berez Asturiasko erreinuaren jarraipena baizik izan ez zena. Leongo erreinuaren eraginpean zeuden garai hartan gaur egungo Galizia, Asturias, Kantabria, Euskal Herriaren mendebaldea, Gaztela, Leon, Duero ibaiaren aldeko lurrak eta Portugal, nahiz lurralde horietako askotan ez zen inoiz erabat nagusitu zen.

ARAGONKO ERRESUMA

1035

Aragoiko Erresuma 1035ean jaio zen, Ramiro I.ak Aragoi, Sobrarbe eta Ribagortza konderriak elkartu zituenean. 1707an bukatu zen, Filipe V.a Espainiakoak "Decretos de Nueva Planta" izeneko dekretuak promulgatu zituenean. Errege-dekretu honen bitartez Espainiako Erresuman sartu zen.1035ean Ramiro Antso III.a Nagusiaren semeak Aragoi, Sobrarbe eta Ribagorza konderriak batu zituen, Aragoiko lehendabiziko errege bihurtuz.

Zisma

1054

Zisma, erlijioaren historian, erlijio-dotrina bati jarraitzen dioten talde eta erakundeen zatiketa da, dotrinaren interpretazioari eta praktika erlijiosoari buruzko desadostasunen ondoriozkoa. Alegia, bestelako agintariak ezagutzen dituztelako, erlijio baten jarraitzaileen bereizketa. Bereizketari jarraitzen dioten lagunak zismatikoak direla esaten da.

Konkista

1519

Karolingiar Inperioa edo Karlomagnoren Inperioa Karlos Handia errege frankoak 800ean sortutako inperioa izan zen, Aita Santuak enperadore izendatutakoan. Egungo Frantzia, mendebaldeko Alemania eta Italia mendean edukita, Antzinako Erromak galdutako maila politikoa, erlijiosoa eta kulturala berreskuratzeko saioa izan zen, Germaniako Erromatar Inperio Santuaren aurrekari.