Karlos V.

MARTIN LUTERO

Period: 1483 to 1546

Eislebenen jaio zen (Turingia)
Prestakuntza zorrotza
Bizitza arrunteko anaiak
Erfurteko Unibertsitatea
Filosofia 1505ean
1506 erlijio-bizitzaren alde egin zuen
Erfurteko San Agustinen Eremitetako ordena
1507 ordenatu zen
1512, teologian doktorea
1513, filosofia eta teologiako irakaslea Wittenbergen (Saxonia).

ULRICH ZWINGLIO

Period: 1484 to 1531

Zurich → Sakramentariak
Zuricheko katedraleko kalonjea, humanista eta Luteroren jarraitzailea, baina urrundu egin zen.

ENRIKE VIII.

Period: 1491 to 1547

Inglaterrako erregea

FRANTZISKO I.

Period: 1494 to 1547

Frantziako erregea

KARLOS V.

Period: 1500 to 1558

Gauten, Belgikan jaio
Historiako Inperio handiena sortu
Herentziagatik + konkistak

Espainako Karlos I.

MORISKOEN NAHITAEZKO BIHURKETA

1502

Gaztelako moriskoek nahitaezko bihurketa edo kanporatzea agindu zen - Ipar Afrikan babestu ziren.
Aragoiko moriskoak turkiarren eta berbereen aliatuak izan zitezkeen

Lutero erligio bizitzaren alde egin

1506

Joana Gaztelakoa ez gaitzat jo

1509

Tordesillasen giltzapetu

JUAN CALVINO

Period: 1509 to 1564

Frantziarra, baina luteranismoa besarkatu eta Frantzian haien aurkako errepresioa hasi ondoren, ihes egin eta Basileara joan zen bizitzera.
Zwingliorekin harremanetan jarri zen eta bere ideia asko Calvinok 1536an (latinez eta 1541ean frantsesera itzulita) argitaratu zuen Institución de la religión cristiana liburuan agertzen dira.

Karlos I. Iberiar Penintsulara iritsi

1517

Tazones, Asturiasera iritsi zen
Cisneros kardinala harrera egiterakoan hil
Atzerritartzat jo
Amarengana joan bere boterea legitimizatzeko

Latinezko tesien ehunka ale imprimatu

1517

Luteroren 95 tesien kopiak egin eta europan zehar hedatu ziren

95 TESIAK BIDALI

Oct 31, 1517

Saxoniako domingotar batek Leon X.a aita santuak San Pedro basilika berreraikitzeko ematen ziren limosnen truke ematen zituen induljentziei buruzko predikuaren aurkako suminezko erreakzio gisa
Luterok 95 tesi bidali zizkion Alberto de Brandeburgo Mainzeko artzapezpiku hautesleari

Karlos V.ak Gaztelako gorteak deitu

1518

ez zuten erresistentziarik jarri, nahiz eta protesta-ahotsak izan ziren, Juan de Zumel (Burgos) buru zutela.
Karlos I.ak legeak errespetatuko zituela zin egin zuen
Gorteek 600.000 dukatu eman zituzten, baldintzarik gabe

Katalunia eta Aragoiko gorteak deitu

1519

ARAGOI: Erresistentzia handiagoa
Errege bezala onartu zuten
200.000 ducado eman zizkioten
KATALUNIA: Erresistentzia handia ere, hilabetez egon behar izan zuen bertan
Han, 1519ko ekainean enperadore hautatu zutela jakin zuen.
ESPAINIAKO KARLOS I. BILAKATU

Maximiliano Habsburgokoa hil

1519

enperadore berria izendatzeko prozesua martxan
Zazpi printze hautesle:
Maguntzia, Treveris eta Koloniako artzapezpikuak
Bohemiako erregea
Palatino del Rin kondea
Saxoniako dukea
Brandeburgoko markgravea
Tradizionalki, hautatua Habsburgeko etxekoa zen
Beste hautagai batzuk:
Saxoniako Federiko
Enrike VIII.a
Frantzisko I.a Frantziakoa, besteak baino gehiago saiatu zen
Karlos I.ak 800.000 dukatu ordaindu
Zor handia, batez ere Alemaniako bankariekin: Fugger eta Welser familiak.

GERMANIEN MATXINADA

Period: 1519 to 1524

Gizarte-gatazkak Valentzian (artisautzan) eta Mallorcan (artisautzan eta nekazaritzan)
Herri xeheak, nobleziari aurre jaun handien arbitrariotasunagatik eta zerga-salbuespenengatik
Moriskoen aurkako eraso asko, nobleei zerbitzatzen Gremioak armatuta turkiarren inbasio mehatxu, baliatu, hiriburua hartu
Errebeldeen barne-zatiketak (talde erradikalek jabetza pribatua suntsitzeko mehatxua egiten zuten) → Diego Hurtado de Mendoza erregeordearen tropek garaitu zituzten 1521ean
Azken saiakerak 1524

KARLOS V.REN INPERIOA

Period: 1519 to 1556

ESP VS FRA 1. FASEA

Period: 1519 to 1529

Lutero EXURGE DOMINE bula erre

1520

Bula erre Wittenberg-en jendaurrean

LUTEROREN HIRU ARGITALAPEN

1520

Erromako aitasantutza (1520): Aita santuaren autoritatearen ukapena; hitzaren menpe zegoela baieztatu zuen.
Manifestua nazio alemaniarraren noblezia kristauari (1520): Apaiz unibertsalaren doktrina, Eskritura fededun guztientzat ulergarriak direla, Elizaren autoritatearen aurkako azterketa askea eta kontzilioetara jotzeko eskubidea defendatu zituen.
Kristau askatasunaren eta Elizaren gatibu babilonikoaren tratatua (1521): Sakramentu kritika, transubstantziazioaren teoria zalantzan jartzea.

GAZTELAKO KOMUNITATEEN MATXINADA

Period: 1520 to 1521

Gatazka soziala: kapareak, abokatuak, artisauak eta kleroaren zati bat aristokraziaren kontra protestan. Artilearen inguruko liskarrak Burgos-Bilbao barnealdeko ekoizleen eta esportatzaileen artean. Toledo buru zuen matxinadak hiri-demokrazia sistema bat ekarri zuen. 1521ean, Villalarreko batailan matxinatuak garaituak izan ziren. Juan de Padilla, Juan Bravo eta Francisco Maldonado HIL
Ideiak: errege-boterea mugatzea, nobleziari galga jartzea, zergak murriztea. Erregeak garaipen lortu zuen.

SOLIMAN I. BIKAINA

Period: 1520 to 1556

INPERIO OTOMANOA

EXURGE DOMINE

Mar 15, 1520

Leon X.ak aita santua Luteroren 41 proposamen gaitzetsi bula baten bidez

Coruñako gorteen hitzaldia Turkiarren kontra

1521

"Kristauen arteko bakearen eta fedegabearen aurkako gerraren" IDEIA ZABALDUZ

DECET ROMANUM PONTIFICEM bula

1521

Lutero eta bere aldekoen anatema - dogmaren kontrako zerbait esaten ari duela adierazten du

NOAIN

1521

NOAINGO BATAILA

AMAIUR

1522

WINDSOR ITUNA

1522

Karlos V. eta Enrike VIII. arteko ituna
Biek zekiten ez zela beteko
Karlos V.ak Enrike VII-rene ta Aita Santuaren babesa lortu
Ezkontza Maria Tudorrekin adostu (6 urte zituen)

RODAS KONKISTATU

1522

Otomandarrek Rodas konkistatu zuten
- Jerusalemgo San Joan ordenako zaldunak kanporatu eta Maltara bidali
Rodas garrantzia estrategikoa zeukan

WORMSEKO DIETA

1522

Karlos V.ak Luterori eskatu bere doktrinan atzera egitea. Lutero hau ukatu eta ediktu baten bidez erbesteratua izan zen

Humanistak Luteranismotik aldendu

Period: 1522 to 1526

Espainiako Ogasun Kontseilua sortu

1523

Dirua biltzeko. Batez ere: Gaztela, Amerika, Herbeherak

ALEMANIAKO NEKAZARIEN MATXINADA

Period: 1523 to 1525

HONDARRIBIA

1524

Zuricheko eliza eraberritu nahi

1524

Irudiak ezabatu
Apaizen zelibatoa deuseztatu
Komentuak ezabatu eta haren ondasunak jendearengana zuzuendu
Eukaristia sakramentua ezeztatu

Milanesatua konkistatu

1525

Karlos V. Milanesatua konkistatu zuen
FRA. -Piamonte eta Genova
ESP. - Napoli eta Sizilia

PAVIAKO BATAILA

1525

Aurretik Frantzisko I. Milanesatua berreskuratzeko saiakerak egin (22,23)
Frantzisko I.a preso bukatu

Valentziako moriskoen nahitaezko bihurketa

1525

Karlos V.ak itsas botere eskasa zeukadalako eta Kataluniako flota ahulduz joan zelako

Karlos V. Isabel Portugalgoarekin ezkondu

1526

Windsorreko Ituna apurtu

MADRILGO ITUNA Frantziarekin

1526

Karlos V. Milanerria eta Borgoina exijitu. Frantziak Artois eta Flandiaren gainean zuen subiranotasuna uztea eskatu

Cognac-eko Liga sortu

1526

Frantzia Madrilgo Ituna apurtu
Frantzia, Aita Santua, Venezia, Florentzia eta Inglaterra eta Italiako beste hiri batzuek osatu
Karlos V. gehiegizko botereari beldur

HUNGARIA HARTU

1526

Otomandarrek Hungaria konkistatu. Fernando I. (Karlñlosen anaia) Austriako artxidukea eta Bohemia eta HUngariako erregea bihurtu zen. Karlos V.enak kostata lagundu izan zion, Gaztela bere lehentasuna baitzen.

Erromako Zakua

1527

Karlos V. Aita Santua erasotzeko

Ezkontza deuseztatzea nahi

1527

Enrike VIII. ezkontza deuseztatzeko eskatu zion A.S.ri

VIENA SETIATU

1529

Otomandarrek Viena setiatu
Karlos V.ak erantzun eta turkiarrak kanporatu zituen

PROTESTANTE IZENDAPENA

1529

6 printzeek eta 14 hiri protesta egin dieta berriaren aurka. Horregatik protestanteak deritzo

NUREMBERGEKO BAKEA

1529

1532an turkiarrek Vienara egin zuten erasoaren ondorioz.
Bakeak su-etena ireki zuen: Alemanian inor ezin zen epaitu bere fedeagatik kontzilio bat egin arte
Protestanteen laguntzari esker, armada bat antolatu eta turkiarrak kanporatu zituzten.

CAMBRAIKO BAKEA

Aug 3, 1529

Frantzisko I. behartuta sinatu
Frantziak: Milan, Genova eta Napoliri uko egin, Arois eta Flandesen gaineko autoritatea Karlos V,ri eman, Espainiari 2milioi ezkutu ordaindu erregea (Frantzisko I.) erreskatatzeagatik

karlos V.aren itsas boterea hazten

1530

30eko hamarkadatik aurrera indartuz joan zen Genovaren laguntzarekin

ZURICHEN ERASOA

1531

Zwigliok beldurra eragin eta armada kristau batek Zurich erasotu zuen. Zwiglio bera hil zen eraso hortan

Enrike VIII. ELIZA BURUZAGI

1534

Ezkontza deuseztatzeko ezezkoa jaso
Legebiltzarrak Nagusitasun Akta onartu
Horrela Enrike VIII. ELIZ BURUZAGI BIHURTU

Francisco Sforza Milango Dukea hil

1535

Frantzisko I. Milanerria eskatu zuen bere semearentzat

TUNISIAKO KANPAINA

1535

TUNISIA ERASO

1535

Karlos V.ak Tunisia erasotu zuen Frantziarekin sinatutako bakea aprobetxatuz

Savoia okupatu

1536

Frantzisko I. Savoia okupatu

Provenza eta Pikardia okupatu

1536

karlos V.ak bi hiri hauek okupatu Frantzisko I. okupazioari erantzuteko. Honengatik Afrikako kanpaina bertan behera utzi behar izan zuen.
Pauolo III. AIta Santua borroka hoonen bitartekaritza lanak egin zituen

Guillaume Farelek eliza berria

1536

Ginebrako agintariak konbentzitu zituen ebangelio eta jainkoaren hitzaren arabera eliza bat eraikitzeko
horretarako Calvinori laguntza eskatu
Gatazkak sortu ziren eta biak erbesteratuak izan ziren Estrasburgora

Paulo III. batzorde bat eratu Elizaren krisia aztertzeko

1536

Neurriak proposatu eragin gutxikoak
Kristau batasuna salbatzeko kontzilio ekumenikoa eskatu

FRA VS ESP 2. FASEA

Period: 1536 to 1538

NIZAKO SU ETENEA

1538

Porrotak turkiarren aurka

1538

Karlos V.ak hainbat poorrot jasan turkiarren aurka

Paulo III. Kontzilioa deitu

1538

Karlos V.ak Milango dukerria eman bere semeari

1540

KRISI EKONOMIKOA

Period: 1540 to 1550

Hamarkada osoko krisi ekonomikoa diru gehiago behar zutelako monarkek

ALJER ERASO

1541

Karlos V.aren flota handi batek Aljer eraso zuen - Hernan Cortés parte hartu izan zuen
Ekaitza egon zen
Lehorreratzean asedioa pairatu eta atzera egin behar izan zuten

Juan Calvino Ginebran finkatu

1541

Frantzisko I.ak herbeherak erasotu

1542

FRA VS ESP 3. FASEA

Period: 1542 to 1559

CRÉPYREN BAKEA

1543

Karlos V.ak Alemaniako luteranismoarekin kezkatuta zegoenez Frantziarekin bakea behar zuen.
FRA.- Herbeherak, Napoli, Artois eta Flandiari uko
ESP.- Borgoinari uko
Orleanseko dukea (Frantzisko I. semea) Karlos V.aren alaba edo iloba batekin ezkontzea adostu

ING. eta ESP. aliantza berreskuratu

1543

Inglaterrak Normandia eraso
Karlos V.ak Frantzia eraso zuen Alemaniatik ia Pariseraino iritsiz

Orleanseko dukea hil

1545

TRENTOKO KONTZILIOA

Period: 1545 to 1563

Trenton kontzilioa

Period: 1545 to 1547

Ez zen 1545. urterarte hasi Karlos V.ak ta Frantzisko I.arteko bakea arte

Frantzisko I. hil

1547

Karlos V. Metz setiatu

1547

Setioa altxatzera behartua eta honek ondorio larriak izan zituen berarentzat

Mülhberg-eko guda

1547

Karlos V:aren garaipena
Katolizismoa Alemania osoko erligioa bilakatu luteranoei hainbat kontzesio emanda.

ENRIKE II.

Period: 1547 to 1559

FRANTZIA
Frantzisko I. jarraitzailea

Kontzilioa Bolonian

Period: 1547 to 1552

1552an bertan behera nutzi lixkarren berpizteagatik

MARIA TUDOR ERREGIN

1553

Inglaterra katolizismora bihurtzen saiatu. Aita Santuaren aurkako legeak indargabetu zituen Neurri hauek protestanteak erradikalizatu zituen

Felipe II. Maria Tudorrekin ezkondu

1554

Maria azkar gaixotu eta hil zen ondorengorik gabe

Felipe II. Maria Tudorrekin ezkondu

1554

Aliantza lortu Inglaterrarekin ezkontza honen bidez.

AUGSBURGEKO BAKEA

1555

Alemaniako banaketa erligiosoa onartuz

Karlos V. abdikatu

1556

Inperioa Fernando I. (anaia) eta Felipe II. (semea)ren artean banatu.
3 dokumentu bidez egin

FELIPE II. INPERIOA

Period: 1556 to 1598

Karlos V.ri jarraitzen dio

San Quintineko garaipena

1557

Felipe II.ak Frantzia erasotu

ISABEL I. ERREGIN

1558

Nagusitasun akta eta Uniformetasun aktak ezarri
Katolikoak gogor zapaldu

CATEAU CAMBRESISEKO BAKEA

1559

Bakea status quo berri bat sortu - DIPLOMAZIAREn garaiari hasiera emanez.
ESP. VS FRA. lehia amaitu
Espainia Europan nagusi izan zen hanarkadetan zehar
Oinarri hauek PIRINIOETAKO BAKEA arte mantendu (1659)

CATEAU CAMBRESISEKO BAKEA (2.zatia)

1559

FRA: Uko Italiako asmoei, Savoia eta Piamonte Savoiakoa etxera itzuli, Korsika Genovara itzuli, Monferratoa mantuara itzuli - TRUKEAN iparraldeko muga sendotu, Calais kontserbatu, San Quintin berreskuratu, eta Metz, Toul eta Verdun mantendu zituen ESP: Frantziako konderria mantendu, Habsburgotarren boterea sendotzen zuen, Felipe II.ak Frantzia inguratuz Bakea ezkontza batekin adostu - Maria Tudor hil ondoren (1558) Felipe II.ak Isabel de Valoisekin ezkondu zen (Fra. Enrike II. alaba)

Trenton kontzilioa

Period: 1562 to Dec 4, 1563

Erreforma katolikoaren oinarria izan zen.
II. Kontziliora arte finkatuta egon
- Sola Scriptura, Sola Fides, Solus Chriswtus doktrinen aurka
- Diziplina neurriak

TURKIARREN PORROTA MALTAKO ERASOAN

1565

Felipe II.aren aurrean