-
Period: to
ONDORENGOTZA GERRA
Gerra honen arrazoia Karlos II.a Austriako azken erregea ondorengorik gabe hiltzea izan zen. Eta Felipe V.a Borboikoa eta Karlos artxidukea tronurako bi hautagai agertzen dira. Gerra honek bi alde izan zituen, bata nazioartekoa eta bestea naziokoa, bi aldeak Felipe V.aren aurka zihoazela. Gerra hau Ultrecht-eko Itunaren forman amaitu zen 1713an. -
KARLOS ARTXIDUKEA EMPERADORE BIHURTU ZEN
Nazioarteko akordio horrek Ondorengotza Gerraren amaiera ekarri zuen, eta ingelesek eta holandarrek Austriarekin bat egitean lortu nahi zuten oreka hautsi zuen, orain Alemaniako eta Espainiako koroak elkartuko zirelako. Felipe V.ak Frantziako tronuari uko egitea erabaki du eta negoziatzen hasi da. -
UTRECHKO ITUNA
Ondorengotza Gerrak nazioartean sortu zuen gatazkari amaiera eman zion ituna izan zen, nahiz eta gerrak Katalunian jarraitu. Felipe V.ak, Austriaren aurka babestu ez izanaren zigor gisa, pribilegioak kentzen dizkie Aragoiko Koroaren erresumei (Planta Berriko Dekretuak). Bakeak ondorio politikoak, lurraldekoak (Europako lurraldeak galtzen dituzte) eta komertzialak izan zituen. -
LUIS I. HERIOTZA
Luis I.a Espainiakoa, «Ongi Maitatua» edo «Liberala» deitua, Espainiako errege izan zen 1724ko urtarrilaren 15etik 229 egun geroago hil zen arte, eta horrek bere erregealdia Espainiako historiako iragankorrena bihurtzen du. Felipe V.aren eta Maria Luisa Savoiakoaren seme zaharrena zen. -
HIRUGARREN FAMILIA ITUNA
Parisen sinatua eta 1779an berritua Aranjuezeko Itunean. Karlos III.a Ingalaterraren aurkako politika belizistara itzuli zen Gibraltar eta Menorca berreskuratzeko, Zazpi Urteko Gerraren azken fasean sartu zen Frantziaren alde Britainia Handiaren aurka, eta porrotak galera handiak eragin zizkion azkenean, 1761ean. Espainiak Ingalaterraren aurkako errebantxa hartu zuen Estatu Batuetako Independentzia Gerran (1775-1783), eta 1779an sartu zen, Menorca eta bi Floridak berreskuratuz. -
LUIS XVI.AREN EXEKUZIOA
Konbentzioak epaitu eta zigortu ondoren, eta moderatuek beren bizia salbatzeko egiten zituzten maniobra guztiek porrot egin ondoren, erregea gillotinatu egin zuten Iraultzaren plazan, hamar ordu eta hogeita bi minutuan. Danbor hotsak haren ahotsa entzutea eragozten du. -
TRAFALGARREKO GUDUA
1805eko urriaren 21ean, Napoleon Bonaparte tronu inperialetik bota eta Europan zegoen Frantziaren eragin militarra desegiteko itsas gudua izan zen. Itsas bataila hori XIX. mendeko garrantzitsuenetakotzat jotzen da. Frantziak eta Espainiak Horatio Nelsonek zuzendutako armada britainiarraren aurka borrokatu zuten, eta Nelsonek lortu zuen garaipena. -
FONTAINELUOKO ITUNA
Frantziar tropei Espainiatik pasatzen uzteko egin zen akordio bat izan zen, Portugalera iritsi ahal izateko. Portugal Britainia Handiaren aliatua zen eta Espainiako herriak ez zuen batere ondo hartu. -
ESPAINIAKO INDEPENDENTZIA GERRA
Espainiako Independentzia Gerra Espainiako herriak Jose Bonaparte monarka frantziarraren aurka egindako matxinada armatua izan zen. Espainia ez zen bakarrik askatzeko gai, eta Frantziako nagusitasunetik askatu bazen britainiarren esku-hartzeari eta Wellington jeneralari esker izan zen. Fernando VII.a Espainiako erregerik txarrenetarikoa izan zen.
Jose Bonaparte bera baino errege hobea izan zen, eta Espainiako tronutik pasatzeak ideia liberalak eta aurrerakoiak sartzea ahalbidetu zuen -
ARANGUEZKO MATXINADA
Noblezia Godoyren aurka konspiratzen ari da ministroa agintetik kentzeko, eta porrot egin du. Herria nobleekin elkartu zen eta Aranjuezeko matxinada sortu zen, Karlos IV.a Godoy kargutik kentzera eta Fernando VII.ari tronua ematera behartuz. -
Period: to
ESPAINIA AMERIKA ZITUEN KOLONIA
1808an Espainiako kolonien emantzipazio-prozesua hasi zen, arrazoi hauengatik:
Klase kreolen ezinegona, politikoki baztertuak eta merkataritza askean interesatuak.
-1808ko krisia Espainian.
-Ideia liberalen hedapena
-Estatu Batuen independentziaren eragina.
-XVIII. mendean kolonien gaineko kontrola berreskuratzeko hasitako erreforma fiskalen emaitzak. -
Period: to
INDEPENDENTZIA GERRA
Fontainebleauko ituna sinatu eta frantziak konkistatu ondoren, independetnzia gerra asi zen.
Esoainako populazioa bitan banatzen zen: Frantzesek VII:ari leial.
Gerra gogorrak sei urte iraun zuen 1808. urtearen amaieran. Frantzia jada postuak hartzen ari zen espainian, eta 1812an penintsula osoa zueten, baina 1814an napoleonen gainbeherak espainiarren eta ingelesen frantsesen porrota ahalbidetu zuen. -
ERRESISTENTZIA CADIZEN
Espainiako erresistentzia Cadizen bildu zen. Hirriaren egoera geografikoakFratziako armadatik babestutako egoteko aukera ematen zuen. Hore dela eta, hiri hori Espainiako Gorteen egoitza bihurtu zen. -
CADIZKO KONSTITUZIOA
Espainiako lehen konstituzioa izan zen, eta liberalismo politikoaren printzipioak islatzen zituen: subiranotasun nazionala onartzen zuen, monarkia moderatua eta hereditarioa ezartzen zuen, botere-banaketa (legegilea, exekutiboa eta judiziala) eta erlijio katolikoa ezartzen zuen. -
FERNANDO VII. ESPAINIARA ITZULI
1813ko maiatzera arte Cadizeko Gorteen jurisdikzioa hirira bertara mugatu zen. Frantsesek atzera egin ahala, haien nagusitasuna hedatu egin zen. 1813ko abenduaren 11n Fernando VII.a tronuan berrezarri zuen Napoleonek. 1814ko martxoan itzuli zen Espainiara. Maiatzaren hasieran zegoen aurreikusita Gorteak lehen aldiz Madrilen biltzea. Baina erregeak ez zuen bere boterea murrizten zuen iraultza zigortu nahi izan. -
Period: to
SEI URTEKO ABSOLUTISTA
1813an Valençayko Ituna sinatu ondoren, Fernando VII.a Espainiara itzuli zen. Gorteek Konstituzioa zin egin zezan premiatu zuten, baina berak Valentziako Dekretua ezarri zuen 1814an, absolutismoa berrezartzen zuena. Fernando VII.ak liberalak eta frantsestuak erreprimituz hasi zuen seiurtekoa, eta horrek masoneriak eta ahoskatzeak sorrarazi zituen. 1820an, erregea Konstituzioa zin egitera behartu zuen. -
Period: to
HIRU URTEKO LIBERALA
Fernando VII.ak 1820ko martxoan 1812ko Konstituzioa zin egin zuen. Garai horretan liberalismoa bitan banatu zen: moderatuak (erregearen boterea indartu nahi zuen) eta goratuak (erreformak erradikalizatu nahi zituzten). Bestalde, absolutistek laguntza eskatu zioten Aliantza Santuari, eta honek San Luisen Ehun Mila Semeak bidali zituen liberalak boteretik kentzeko. Armada Madrileraino iritsi zen eta 1823an Fernando VII.a errege absolutua izan zen berriro. -
Period: to
HAMARKADA DOILORRA
Fernando VII.ak berriro botere absolutuak izan zituenean liberalek egindako guztia suntsitzeari ekin zion. Bere neurrietako batzuk hamarrena eta maiorazkoa sartzea izan ziren, baita Inkisizioaren ordezko ziren Fedeko Batzarrak ere.
1830ean Berrespen Pragmatikoa aldarrikatu zuen, bere alaba Isabeli errege izateko aukera ematen ziona. Absolutista batzuek, Carlos Maria Isidro erregearen oinordeko izatea espero zutenak, gerra bat hasi zuten 1833an erregea hil ondoren. -
ISABEL JASO KOROA
Isabel II.aren aitaren erregealdia amaitu zen eta liberalismoa nagusitu zen. Isabelek ez die jaramonik egiten herritarren arazoei. Hori dela eta, asaldatu egin dira, eta Isabelek Frantziara ihes egin du. Askatasuna, ekonomia kapitalista eta berdintasuna ekartzen ditu gizarteetan. -
Period: to
LEHEN KARTISTALDIA
Fernando VII.a hil eta bere anaia Carlos Mª Isidrok Abranteseko Manifestua argitaratu ondoren abiatzen da. Lehen fasean, Zumalakarregiren karlisten garaipenak nabarmentzen dira, Bilbon hil arte; bigarrenean, Madril inbaditzeko saiakera porrokatua, iparraldera ihesi; eta azkenekoan, gatazkaren amaiera, Bergarako Besarkadarekin.
Bere ondorioen artean, giza galerak eta galera ekonomikoak, Carlos M.aren erbesteratzea eta monarkiak jarrera liberaletarako zuen joera nabarmentzen dira. -
KONSTITUZIOA ONETSI ZEN
1837ko Espainiako Konstituzioa Maria Cristina Borboikoaren erregealdian aldarrikatu zen Espainian. Alderdi Progresistaren ekimena izan zen, Alderdi Moderatuarekin adostasunezko konstituzio bat onartzeko, gobernua aldatzen zen bakoitzean Konstituzioa aldatu behar izan gabe bi alderdi liberalak txandakatzea ahalbidetuko zuena. 1845era arte egon zen indarrean, Alderdi Moderatuak bere Konstituzioa inposatu zuen arte. -
ISABEL II. ADINEZ NAGUSI ALDARRIKATU ZEN
Esparteroren erregeordetzaren aurka moderatu eta aurrerakoiek egindako matxinadaren ondoren, Isabel II.aren adin-nagusitasuna ezartzea erabaki zen, 13 urte besterik ez zituena, erregeordetzekin amaitzeko helburuarekin, estatuari hainbeste ezegonkortasun sortu baitzioten. -
Period: to
BIURTEKO PROGRESISTA
Bienio Progresista da 1854ko uztailetik 1856ko uztailera bitartean Espainiaren historiaren aldi laburra ezagutzeko erabiltzen den izena. Tarte horretan, Alderdi Progresistak Isabel II.aren erregealdiko sistema politikoa aldatu nahi izan zuen, 1843tik Alderdi Moderatua nagusi zela, erregimen liberalaren ezaugarrietan sakonduz, aurreko hamarkadan gobernu moderatuek porrot egin ondoren. -
Period: to
DONNELEN BATASUNA
O'Donnellek gobernu aurrerakoia kendu eta Espartero boteretik kendu zuen. Aldi horren ezaugarria da unionisten eta moderatuen arteko alternantzia. Sistema politiko isabeldarraren deskonposizioaren hasiera izan zen. -
Period: to
ERREALDIAREN AMAIERA
1863an, berriz ere Narvaezek hartu zuen boterea, lerro gogorra ezarri zuena, San Daniel Gauaren (1865eko apirilaren 10a) errepresioan. Prim jeneralak Alderdi Progresistaren gidaritza hartu zuenean, alderdi horretan zabaltzen hasi zen legez boterera iristea ezinezkoa zelako ideia, eta, demokraten babesarekin, militarren iritziaren bidetik boterera iristeko plana egiten hasi ziren. -
GLORIOSA IRAUTZA
Gloriosa izeneko iraultza ondorioz, isabel II.a tronutik kendu zuten, eta erregina erbestera joan zen. Hori izan zen espainian erregimen politiko demokratiko bat ezartzeko lehenbiziko ahalegina. -
KONSTITUZIOA ALDARRIKATU
1869ko Konstituzioa aldarrikatu zen. Konstituzio horren bidez, gizonen sufragio unibertsala eta, gobernu forma gisa, monarkia konstituzionala ezarri ziren. -
Period: to
MONARKIA DEMOKRATIKA
Amadeo I.aren erregealdia Espainiako historian monarkia parlamentarioaren gobernu-era praktikan jartzeko lehen saiakera izan zen («monarkia herrikoia» edo «monarkia demokratikoa», garai hartan deitu zitzaion bezala), baina porrot sonatu batekin amaitu zen, bi urte besterik ez baitzuen iraun (1871ko urtarrilaren 2a) -
Period: to
LEHEN ERREPUBLIKA
Espainiako Lehen Errepublikak urtebete baino gutxiago iraun zuen 1873ko otsailetik 1874ko urtarrilera arte, eta lau presidenteren oinordetzak markatu zuen: Estanislao Figueras, Francisco Pi i Margall, Nicolas Salmerón eta Emilio Castelar. Inguru latz batean sortu zen, ogasun publikoa agortuta, armada nagusiki monarkikoa. -
KONSTITUZIOA
Konstituzio hau 1845eko moderatuaren eta 1869ko demokratikoaren arteko nahasketa bat da, gorteen eta erregearen artean partekatutako subiranotasuna hartzen du, eta bere eskubide eta askatasun gehienak hartzen ditu.
Erlijio katolikoa estatu ofizial gisa ezartzen zuen, baina gainerako erlijioen gurtza onartzen zuen.
Gure historiako eraketarik iraunkorrena da orain arte. -
ALFONSO XII. HIL
Alfonso XII. hil zen, oso gazte, eta Maria Kristina Habsburgokoa erregearen alarguna, erregeorde bihurtu zen. Erregimenaren iraupena ziurtatzeko, liberalek eta kontserbadoreek El Pardoko Ituna sinatu zuten, bi alderdien arteko botere-aldaketa bermatzeko. -
UGT SINDIKATUA SORTU
Langileak bateratzeko eta Espainian lan-baldintza hobeak eskatzeko helburuarekin sortu zen. -
KODE ZIBILA
1889ko kode zibila escondutako emakumeei debekatu egiten zien ondasunak erostea edo saltzea, senarraren idatzizko baimenik gabe -
GIZONEN SUFRAGIO UNIBERTSALA
Sagastaren alderdi liberala boterean dagoela, 25 urtetik gorako gizonezkoen sufragio unibertsala errifatzen da, liberalen beste erreforma bat, eta horrek atzean utziko luke boto zentsitarioa.