-
13 BCE
Mosco de sidon
Sidongo Moskoa fenizi-jatorriko pentsalaria izan zen, partikula txiki zatiezinen existentzia proposatu zuen lehena izan omen zen. -
5 BCE
Democrito
Demokrito (K.a. 460 - K.a. 370) greziar filosofoa izan zen, atomoen teoriaz ezaguna. Teoria horren arabera, unibertsoa atomo zatiezinez eta hutsunez osatuta dago. Atomoak elkartuz, materia eta fenomeno guztiak sortzen dira. Fisikaz gain, etikaz ere hausnartu zuen, eta zoriontasuna ezagutza eta arimaren bakearen bidez lortzen dela esan zuen. -
5 BCE
Leucipo
Leuzipo (K.a. V. mendea) greziar filosofo presokratikoa izan zen, Demokritorekin batera atomoen teoriaren sortzailetzat hartua. Leuzipok proposatu zuen unibertso osoa atomo zatiezinez eta hutsunez osatuta dagoela, eta atomo horiek etengabe mugitzen direla, materia osatuz elkartzen direnean. Nahiz eta Demokritok baino ezagunago ez izan, bere ekarpena funtsezkoa izan zen teoria horren sorreran. -
4 BCE
Epicuro
Epikuro (K.a. 341 - K.a. 270) greziar filosofoa izan zen, epikureismoa izeneko pentsamendu-eskola garatu zuena. Eskola honek Leuzipo eta Demokritoren atomoen teoria hartu zuen oinarri, baina arreta etikan jarri zuen, zoriontasunaren eta lasaitasunaren bilaketa nagusituz. Epikurok uste zuen unibertsoa atomo eta hutsunez osatuta zegoela, baina zoriontasunaren gakoa ataraxia -
2 BCE
Kanada
Kanada (K.a. 6 - K.a. 100) indiar filosofoa izan zen, Vaiseshika izeneko pentsamendu-eskola sortu zuena, errealitatearen eta ezagutzaaren naturan zentraturik. Kanadak proposatu zuen unibertsoa atomoek osatzen dutela, Leuzipo eta Demokritoren ideiekin antzekoa, baina objektuen sailkapenean eta substantzien aniztasun infinituan arreta jarriz. Bere lanak filosofia indiarrean logika eta epistemologiaren garapenaren oinarriak ezarri zituen. -
John Dalton
John Dalton 1808an lehen teoria atomiko modernoa garatu zuen zientzialari ingelesa izan zen, materia atomo zatiezinez osatuta dagoela eta elementu bereko atomoak berdinak direla proposatuz. Daltonismoa ere ikertu zuen, kolorearen pertzepzioari eragiten dion baldintza. Bere lanak kimika modernoaren oinarriak ezarri zituen. -
Elektroiak
Elektronak atomoen nukleoaren inguruan orbitatzen duten karga negatiboko partikulak dira. Proton eta neutronek baino masa askoz txikiagoa dute, protoneko masa 1/1836 ingurukoa. Elektronak funtsezkoak dira lotura kimikoak sortzeko, izan ere, haien banaketa elektronikoen geruzetan atomoen arteko interakzioak zehazten ditu. -
Gilbert N. Lewis
Gilbert N. Lewis (1875-1946) estatubatuar kimikaria izan zen, lotura kimikoen teoriari eta lotura kobalenteen kontzeptuari egindako ekarpenengatik ezaguna. Oktetoaren teoria proposatu zuen, atomoek elkarrekin batzea bilatzen dutela iritziz, bakoitzak zortzi elektroniko osatutako kanpoko geruza lortuz, hori egonkortasun bat emanez. Halaber, Lewis diagramak sartu zituen, molekulen elektroi banaketa irudikatzeko erabilitako irudikapen bisualak. -
Hantaro Nagaoka
Hantaro Nagaoka (1865-1950) japoniar fisikaria izan zen, atomoen teoriari egindako ekarpenengatik ezaguna. Bere teoriaren arabera, atomoa sistema solar txiki gisa irudikatu zuen, elektroiak nukleo zentral positiboaren inguruan biratzen zirela, eguzkiaren inguruan planetek egiten duten antzera. Nahiz eta bere modeloak ez zuen onarpen zabala izan bere garaian, kontzeptu modernoen aurrekoa izan zen fisika atomikoan, eta teoria kuantikoaren garapenean lagundu zuen. -
Joseph Jhon Thomson
J.J. Thomson fisikari britainiarrak aurkitu zuen elektroia 1897an, atomoek partikula subatomikoak dituztela frogatuz. Mahaspasa-pudinaren eredua ere proposatu zuen, non elektroiak karga positiboko esfera batean txertatuta zeuden. Bere lana funtsezkoa izan zen teoria atomiko modernoa garatzeko. -
Jean Perrin
Jean Perrin (1870-1942) frantziar fisikaria izan zen, atomoei eta molekulei buruzko existentziarekin lotutako esperimentuak egin zituen, teoria atomikoa onartzeko funtsezko ekarpenak eginez. 1908an, mugimendu browniarra aztertzeagatik Fisikako Nobel Saria jaso zuen. -
Ernest Rutherfor
Ernest Rutherford Zeelanda Berriko fisikari bat izan zen, "fisika nuklearraren aita" izenez ezaguna. 1911n, nukleo atomikoa aurkitu zuen alfa partikulekin egindako esperimentuaren bidez, atomoak elektroiz inguratutako nukleo trinko eta positibo bat duela frogatuz. Bere eredu nuklearrak Thomsonen eredua ordezkatu zuen eta teoria atomiko modernoaren oinarriak ezarri zituen. -
Niels Borh
Niels Bohr Danimarkako fisikari bat izan zen, 1913an Bohrren eredu atomikoa proposatu zuena, nukleoaren inguruko orbita espezifikoetan elektroiak deskribatzen zituena, bakoitza energia maila zehatz batekin. Bere ereduak atomoek argia igortzea eta xurgatzea azaltzen zuen, eta funtsezkoa izan zen mekanika kuantikoa garatzeko. -
Arnold Sommerfheld
Arnold Sommerfeld (1868-1951) alemanezko fisikaria izan zen, mekanika kuantikoari eta teoria atomikoari egindako ekarpenengatik ezaguna. Hidrogeno atomoko eredua garatu zuen, mekanika kuantikoaren printzipioak barneratuz, eta atomoko elektroiak energia mailak deskribatzeko zenbaki kuantikoen ideia aurkeztu zuen -
Protoiak
Protonak atomoen nukleoan aurkitzen diren karga positiboko partikulak dira. Neutronekin masa antzekoa dute, elektronaren masa 1836 aldiz handiagoa. Nukleoan dauden protonen kopuruak elementu baten numero atomikoa zehazten du, eta horrek, bere aldetik, elementuaren propietate kimikoak eta tableta periodikoan duen tokia definitzen ditu. Protonak, neutroiekin batera, atomoko masaren parte handi bat osatzen dute eta nukleoaren egonkortasunerako funtsezkoak dira. -
Erwin Schrödinger
-
James Chadwick
James Chadwick (1891-1974) britainiar fisikaria izan zen, 1932an neutrónaren aurkikuntzagatik ezaguna, aurkikuntza honek teoria atomiko modernoaren garapenerako funtsezko garrantzia izan zuen. Aurretik, Rutherforden atomoko modeloak protonak eta elektronak bakarrik zituen. Neutrónaren identifikazioak nukleo atomikoaren osaketaren ulertzea osatu zuen, isotopoen existentzia eta nukleoen egonkortasuna azaltzen baitzituen. -
Neutroiak
Neutronek atomoen nukleoan aurkitzen diren partikulak dira, protonen ondoan. Protonen masarekin antzeko masa dute, baina ez dute karga elektrikorik, eta horregatik neutrala izendatzen dira. Neutrónaren aurkikuntza 1932an James Chadwick-ek egindakoa funtsezkoa izan zen nukleo atomikoaren egitura eta atomoen egonkortasuna ulertzeko. -
Gaurko eredua
Gaur egungo eredu atomikoa, atomoaren eredu kuantikoa ere esaten zaiona, mekanika kuantikoan oinarritzen da, eta elektroien portaera uhin gisa deskribatzen du, orbita definituko partikulen ordez. Erwin Schrödinger, Werner Heisenberg eta Max Planck zientzialariek garatu zuten XX. mendean.